ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Α' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. 8η ενότητα: ¨'Ένα μοιραίο λάθος".

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας

ἐλεύθερος

http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/index.html

Β2. Ετυμολογικά

Παραγωγή ουσιαστικών

Παραγωγή ουσιαστικών από επίθετα

Τα ουσιαστικά που παράγονται από επίθετα είναι αφηρημένα ουσιαστικά, γένους θηλυκού ή ουδετέρου, και φανερώνουν ιδιότητα. Συνηθισμένες παραγωγικές καταλήξεις, ανάλογα με την κλίση των επιθέτων, είναι:

Καταλήξεις ουσιαστικών που παράγονται από επίθετα

-ία -(ε)ια (προπαροξύτονα) -(ο)ια(προπαροξύτονα) -ος -σύνη -(υ)της -(ό)της -άς

από επίθετα β′ κλίσης σε -ος και από μερικά γ′ κλίσης κακός > ἡ κακία, ἀτυχής > ἡ ἀτυχία από επίθετα γ′ κλίσης σε -ης, -ης, -ες ὑγιής > ἡ ὑγίεια από συνηρημένα επίθετα β′ κλίσης σε -ους εὔνους > ἡ εὔνοια από επίθετα γ′ κλίσης σε -ύς, -εῖα, -ύ πλατύς > τὸ πλάτος από επίθετα β′ κλίσης και γ′ κλίσης σε -ων, -ων, -ον δίκαιος > ἡ δικαιοσύνη, ἄφρων > ἡ ἀφροσύνη από επίθετα γ′ κλίσης σε -ύς, -εῖα, -ύ βαρύς > ἡ βαρύτης, ταχύς > ἡ ταχυτής / ἡ ταχύτης από επίθετα β′ κλίσης σε -ος ἀρχαῖος > ἡ ἀρχαιότης από αριθμητικά επίθετα μόνος > ἡ μονάς

Γ. Γραμματική

1. Δευτερόκλιτα επίθεταΌπως και στη ν.ε., τα επίθετα προσδίδουν μια ιδιότητα σε ένα ουσιαστικό. Στην α.ε. υπάρχουν δευτερόκλιτα και τριτόκλιτα επίθετα. Στα δευτερόκλιτα περιλαμβάνονται επίθετα τρικατάληκτα (δηλ. με τρεις καταλήξεις, μία για κάθε γένος) και δικατάληκτα (δηλ. με δύο καταλήξεις, μία κοινή για το αρσενικό και το θηλυκό και μία για το ουδέτερο). Συγκεκριμένα:

	αρσενικό	θηλυκό	ουδέτερο
τρικατάληκτα	-ος	-η -α	-ον	ὁ καλός, ἡ καλή, τὸ καλόν ὁ δίκαιος, ἡ δικαία, τὸ δίκαιον
δικατάληκτα	-ος	-ος	-ον	ὁ ἔνδοξος, ἡ ἔνδοξος, τὸ ἔνδοξον

Παρατηρήσεις

1. Στα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα το αρσενικό και το ουδέτερο γένος κλίνονται σύμφωνα με τη β′ κλίση των ουσιαστικών (βλ. Ενότητα 4), ενώ το θηλυκό κλίνεται σύμφωνα με την α′ κλίση των ουσιαστικών (βλ. Ενότητα 6).
2. Το θηλυκό γένος των τρικατάληκτων δευτερόκλιτων επιθέτων κανονικά λήγει σε -η. Όταν, όμως, πριν από την κατάληξη -ος του αρσενικού υπάρχει φωνήεν ή -ρ-, τότε λήγει σε -α (μακρό), π.χ.ἀγαθ-ός, ἀγαθ-ή, ἀγαθ-όν, αλλά πλούσι-ος, πλουσί-α (προσοχή στον τονισμό, η λήγουσα είναι μακρά), πλούσι-ον και μικρ-ός, μικρ-ά, μικρ-όν.
3. Το θηλυκό των τρικατάληκτων δευτερόκλιτων επιθέτων στην ονομαστική, γενική και κλητική του πληθυντικού τονίζεται όπου και όπως το αρσενικό στις αντίστοιχες πτώσεις, π.χ. πλούσιαι, πλουσίων (αρσ.:πλούσιοι, πλουσίων).
4. Δικατάληκτα είναι κυρίως τα περισσότερα σύνθετα επίθετα σε -ος, π.χ. ὁ/ἡ ἔνδοξος, τὸ ἔνδοξον – ὁ/ἡ ἀθάνατος, τὸ ἀθάνατον.

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL102/457/3003,12058/

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL102/457/3003,12058/extras/references/index_08_dikatalikta/index_08_dikatalikta.html

2. Η δεικτική αντωνυμία οὗτος, αὕτη, τοῦτο

Η αντωνυμία οὗτος, αὕτη, τοῦτο (= αυτός, -ή, -ό) είναι τρικατάληκτη και κλίνεται ως εξής:

	αρσενικό		θηλυκό		ουδέτερο
	ενικός αριθμός	πληθυντικός αριθμός	ενικός αριθμός	πληθυντικός αριθμός	ενικός αριθμός	πληθυντικός αριθμός
ονομαστική γενική δοτική αιτιατική κλητική	οὗτος τούτου τούτῳ τοῦτον οὗτος	οὗτοι τούτων τούτοις τούτους ----	αὕτη ταύτης ταύτῃ ταύτην αὕτη	αὗται τούτων ταύταις ταύτας ----	τοῦτο τούτου τούτῳ τοῦτο ----	ταῦτα τούτων τούτοις ταῦτα ----

Παρατηρήσεις

1. Είναι η μόνη αντωνυμία που έχει κλητική πτώση στον ενικό αριθμό του αρσενικούκαι του θηλυκού γένους.
2. Το ουδέτερο δεν έχει τελικό -ν στην ονομαστική και αιτιατική ενικού.
3. Οι τύποι του ουδετέρου γένους και οι πλάγιες πτώσεις του αρσενικού και τουθηλυκού γένους έχουν αρχικό γράμμα τ-.

http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/askisis%20arxaia/diktiki.antonimia2.htm

Ασκήσεις

http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/metafraseis%20a%20gym/a08xm.htm