Μελετήστε στο βιβλίο της Ιστορίας τα ιστορικά γεγονότα του 1936 και ελέγξτε αν η κατάσταση και το κλίμα που δίνει στο ποίημά του ο Σεφέρης αντιστοιχεί στη σύγχρονή του ιστορική πραγματικότητα.
Η Μαρία Πολυδούρη πέθανε πολύ νέα, χτυπημένη από τη φυματίωση και καταβεβλημένη, όπως δείχνει το έργο της αλλά και το ημερολόγιό της, από το θάνατο του Καρυωτάκη, προς τον οποίο έτρεφε έναν απελπισμένο έρωτα. Παρά το νεαρό της ηλικίας της και τις δύσκολες συνθήκες της ζωής της έχει δώσει ένα έργο αξιόλογο, που εξακολουθεί να συγκινεί με την ειλικρίνεια του. Τα θεματικά μοτίβα της είναι κυρίως ο έρωτας και ο θάνατος, όχι ως επιδράσεις ρομαντικές αλλά οος βιωμένη εμπειρία. Σε αυτό το ποίημα αποτυπώνονται τα βασικά στοιχεία της ποιητικής της Πολυδούρη, όπως τα παρουσιάζει ο Κώστας Στεργιόπουλος: «Η Πολυδούρη έγραφε τα ποιήματά της όπως και το ατομικό της ημερολόγιο. Η μεταστοιχείωση γινόταν αυτόματα και πηγαία. Κι αν στους περισσότερους της νεορομαντικής σχολής το βιωματικό στοιχείο -τόσο κυριαρχικό στοιχείο σε όλους τους- ήταν μια πρώτη ύλη που περνούσε από διαδοχικές διαφοροποιήσεις ώσπου να φτάσει στο ποίημα, γι’ αυτήν η έκφραση εσήμαινε κατευθείαν μεταγραφή των γεγονότων του συναισθηματικού της κόσμου στην ποιητική γλώσσα της εποχής, με όλες τις εξιδανικεύσεις, τις ωραιοποιήσεις και τις υπερβολές που της υπαγόρευε η ρομαντική της φύση και η ατμόσφαιρα του περιβάλλοντος. [...] Πληθωρική από την αρχή σε συναισθηματισμούς, σε τρυφερότητα και γυναικεία ευαισθησία φτάνει στο τέλος ν’ αγγίξει κάποιες δραματικές νότες. [...] Γιατί πέρα απ' τις κοινότοπες συναισθηματικές διαχύσεις, η Πολυδούρη έχει κατά βάθος κάτι το δαιμονικά ανυποχώρητο. Παρόμοια με τον Καρυωτάκη θηρεύει κι εκείνη με τον τρόπο της το απόλυτο, που γίνεται μάλιστα στην περίπτωσή της πιο τελεσίδικα ανέφικτο, καθώς ο ασίγαστος ερωτισμός της τη σπρώχνει τελικά να το εντοπίσει στη μορφή του αυτόχειρα ποιητή, όταν ο θάνατος τον είχε κάνει απλησίαστο, ώσπου δεν της μένει πια παρά “στου έρωτα την άγρια καταιγίδα να ιδεί να μετρηθούν γι’ αυτήν θάνατος και ζωή”».
Ειδικότερα σε αυτό το ποίημα μπορούμε να παρατηρήσουμε μια πλούσια γκάμα εικόνων και αισθήσεων, οι οποίες αποσκοπούν στην έκφραση του βασικού θεματικού κέντρου: την έκφραση δηλαδή της απόλυτης και εξιδανικευμένης παρουσίας του έρωτα. Η ποιητική του στηρίζεται σε μια σειρά από αιτιολογικές προτάσεις, οι οποίες αντιστοιχούν σε ανάλογα θεματικά μοτίβα. Η επανάληψη των αιτιολογικών συνδέσμων «γιατί» δημιουργεί μουσική αρμονία, ενώ η επαναφορά των επιρρημά των «μόνο» και «μονάχα» δημιουργεί ένταση νοηματική και λυρική. Η χρήση του δεύτερου ενικού προσώπου δίνει στο ποίημα τη μορφή ενός ανοιχτού ερωτικού γράμματος. Η ύπαρξη αλλά και το δημιουργικό έργο της ποιήτριας βρίσκουν νόημα μόνο μέσα από την έκφραση της αγάπης αυτού του αποδέκτη που υπάρχει πίσω από το «εσύ». Ο τόνος είναι θερμός και το νόημα των στίχων βγαίνει μέσα από έναν πηγαίο λυρισμό και μια απροσποίητη ευαισθησία.
Η Μαρία Πολυδούρη, που γεννήθηκε την 1η Απριλίου του 1902, «έχει από καιρό περάσει στην περιοχή του λογοτεχνικού μύθου: είναι το σύμβολο της πρόωρα χαμένης ομορφιάς και του μοιραίου έρωτα, της σπαταλημένης νεότητας και της αυθεντικής ποιητικής κατάθεσης» γράφει η Χριστίνα Ντουνιά, καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του ΕΚΠΑ, στο βιβλίο της «Μαρία Πολυδούρη - Τα ποιήματα».
Σήμερα θα ακούσουμε ένα από τα πιο ωραία ποιήματά της, από τη συλλογή της «Οι τρίλλιες που σβήνουν» (1928), μελοποιημένο από τον Μιχάλη Κουμπιό όπως ακριβώς του ταιριάζει και ερμηνευμένο έξοχα από την Κατερίνα Γιαμαλή, που περιλαμβάνεται στο άλμπουμ «Ζωγραφιστά τραγούδια» (2009).
Για ιδέστε όλοι τον ακροβάτη που τραμπαλίζεται για ιδέστε όλοι τον ξενομπάτη πως δε ζαλίζεται Για ιδέστε τον ακροβάτη που κι όταν πέφτει γελά και ποτέ δε κλαίει, ποτέ δεν κλαίει
Για ιδέστε που χει το ερημοπούλι αίμα στο φτερό πετά κι ας το βρε θανάτου βόλι, κόντρα στον καιρό Με τον καιρό να ναι κόντρα, έχει τιμή σαν πετάς να μένεις μόνος, να μένεις μόνος
Για ιδέστε όλοι δέστε και μένα άλλο δε ζητώ που `χω στους ώμους φτερά σπασμένα και ακροβατώ Γύρισε κάτω η μέρα κι ακόμη εσύ να φανείς μην κλαις πουλί μου, μην κλαις πουλί μου Στίχοι: Κώστας Καρυωτάκης Μουσική: Λένα Πλάτωνος Πρώτη εκτέλεση: Δήμητρα Γαλάνη
Τα παιδάκια που παίζουν στ' ανοιξιάτικο δείλι - μια ιαχή μακρυσμένη-, τ' αεράκι που λόγια με των ρόδων τα χείλη ψιθυρίζει και μένει, τ' ανοιχτά παραθύρια που ανασαίνουν την ώρα, η αδειανή κάμαρά μου, ένα τρένο που θα 'ρχεται από μια άγνωστη χώρα, τα χαμένα όνειρά μου, οι καμπάνες που σβήνουν,και το βράδυ που πέφτει ολοένα στην πόλη, στων ανθρώπων την όψη, στ' ουρανού τον καθρέφτη, στη ζωή μου τώρα όλη...
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης (1863-1933) είναι από τους σημαντικότερους ποιητές, του οποίου η ποίηση ενέπνευσε τόσο τους Έλληνες, όσο και τους ξένους ομοτέχνους του. Η απήχηση της ποίησής του έγινε αισθητή κυρίως από τη δεκαετία του '60 και μετά, όταν μεταφράστηκε εκτεταμένα στις μείζονες δυτικές γλώσσες (στα αγγλικά το 1952 και το 1961, στα γερμανικά το 1953, στα γαλλικά το 1958, στα ιταλικά το 1961, στα ισπανικά το 1964). Η έρευνα έδειξε ότι ο Καβάφης έχει αποκτήσει το κύρος και την αίγλη ενός παγκόσμιου ποιητή.
Φαναριώτικης καταγωγής, ο Καβάφης γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια, όπου άκμαζε η ελληνική κοινότητα. Εκεί, στην πόλη με τις ανεξάντλητες ιστορικές μνήμες, που έγινε αναπόσπαστο μέρος της θεματικής του, ο Καβάφης έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Μετά το θάνατο του πατέρα του (1870) και την οικονομική καταστροφή της οικογένειας πέρασε ένα διάστημα της εφηβείας του στην Αγγλία και στη συνέχεια στην Κωνσταντινούπολη. Χρημάτισε για αρκετά χρόνια υπάλληλος και το 1922 παραιτήθηκε για να αφοσιωθεί αποκλειστικά στην ποίηση.
Η ποιητική δημιουργία του Καβάφη συμπίπτει με εκείνη του Παλαμά, ο οποίος την ίδια χρονική περίοδο στην Αθήνα αποτελεί τη σημαντικότερη προσωπικότητα στο χώρο των Γραμμάτων.
Ιδιαίτερα φιλομαθής, ο Καβάφης από πολύ νωρίς εκδήλωσε την αγάπη του για την ιστορία. Στα ποιήματά του αναφέρεται συχνά σε συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα. Εμπνέεται περισσότερο από την Ελληνιστική εποχή με τα έντονα φαινόμενα παρακμής, τα οποία ο ποιητής χρησιμοποιεί για τις αναλογίες που βρίσκει με το παρόν. Τα ιστορικά γεγονότα γίνονται η πρόφαση, ή το μέσο με το οποίο ο Καβάφης δίνει υπόσταση στα προσωπικά του βιώματα.
Το επεισόδιο «Ο ΘΕΙΟΣ ΒΑΝΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΝΕΑ ΣΚΗΝΗ», της εκπομπής «ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ», παρουσιάζει τη θεατρική παράσταση «Ο ΘΕΙΟΣ ΒΑΝΙΑΣ» του ΑΝΤΟΝ ΤΣΕΧΩΦ σε σκηνοθεσία του ΛΕΥΤΕΡΗ ΒΟΓΙΑΤΖΗ από τη Νέα Σκηνή. Ο ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΒΟΓΙΑΤΖΗΣ, που σκηνοθετεί την παράσταση και ερμηνεύει τον Θείο ΒΑΝΙΑ, περιγράφει τη διαδικασία κατανόησης του έργου, της παρουσίασης της εποχής και των χαρακτήρων των ηρώων ώστε να αποδοθεί η βαθύτερη ουσία του θεατρικού έργου. Η ΛΥΔΙΑ ΚΟΝΙΟΡΔΟΥ, που ερμηνεύει την ΣΟΝΙΑ, μιλάει για τη συνεργασία της με τον ΛΕΥΤΕΡΗ ΒΟΓΙΑΤΖΗ και παρομοιάζει το ρόλο της ως το σκαρί που το σκαλίζει με αγάπη και μεράκι και το έργο ως το αεράκι που την κινεί και την οδηγεί στη συγκίνηση. Η ΟΛΙΑ ΛΑΖΑΡΙΔΟΥ, που ερμηνεύει την ΕΛΕΝΑ, τονίζει ότι χρησιμοποιεί την εμπειρία της διαδικασίας απόδοσης του ρόλου της για να κατανοήσει τον άνθρωπο. Το επεισόδιο εμπλουτίζεται με σκηνές από την παράσταση στην οποία πρωταγωνιστούν, εκτός των παραπάνω, ο ΣΟΦΟΚΛΗΣ ΠΕΠΠΑΣ στο ρόλο του ΑΣΤΡΩΦ, η ΜΕΛΙΝΑ ΒΑΜΒΑΚΑ στο ρόλο της ΜΑΡΙΝΑΣ και ο ΝΙΚΟΣ ΜΑΣΤΟΡΑΚΗΣ στο ρόλο του ΤΕΛΙΕΓΚΙΝ.
ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ: Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας
Ελύτης Oδυσσέας
E´
Ήλιε δεν ήσουν ο παντοτινός; Πουλί δεν ήσουν η στιγμή χαράς που δεν καθίζει; Λάμψη δεν ήσουν η αφοβιά του σύγνεφου; Κι εσύ περβόλι ωδείο των λουλουδιών Kι εσύ ρίζα σγουρή φλογέρα της μαγνόλιας! Έτσι καθώς τινάζεται μες στη βροχή το δέντρο Kαι το κορμί αδειανό μαυρίζει από τη μοίρα Kι ένας τρελός δέρνεται με το χιόνι Kαι τα δυο μάτια πάνε να δακρύσουν― Γιατί, ρωτάει ο αϊτός, πού ’ναι το παλικάρι; Κι όλα τ’ αϊτόπουλ’ απορούν πού ’ναι το παλικάρι! Γιατί, ρωτάει στενάζοντας η μάνα, πού ’ναι ο γιος μου; Κι όλες οι μάνες απορούν πού να ’ναι το παιδί! Γιατί, ρωτάει ο σύντροφος, πού να ’ναι ο αδερφός μου; Κι όλοι του οι σύντροφοι απορούν πού να ’ναι ο πιο μικρός! Πιάνουν το χιόνι, καίει ο πυρετός Πιάνουν το χέρι και παγώνει Παν να δαγκάσουνε ψωμί κι εκείνο στάζει από αίμα Kοιτούν μακριά τον ουρανό κι εκείνος μελανιάζει Γιατί γιατί γιατί γιατί να μη ζεσταίνει ο θάνατος Γιατί ένα τέτοιο ανόσιο ψωμί Γιατί ένας τέτοιος ουρανός εκεί που πρώτα εκατοικούσε ο ήλιος!
Κώστας Καρυωτάκης ΔΙΑΚΟΣ Μέρα τ’ Απρίλη.
Πράσινο λάμπος, γελούσε ο κάμπος με το τριφύλλι. Ως την εφίλει το πρωινό θάμπος, η φύση σάμπως γλυκά να ομίλει.
Εκελαδούσαν πουλιά, πετώντας όλο πιο πάνω.
Τ’ άνθη ευωδιούσαν. Κι είπε απορώντας: «Πώς να πεθάνω;»
Στην Μία αιωνιότητα και μία μέρα του Αγγελόπουλου, ο Μπρούνο Γκανζ /Αλέξανδρος αφηγείται (με τη φωνή του Πέτρου Φυσσούν) τον λαϊκό θρύλο που θέλει τον Σολωμό να αγοράζει (κυριολεκτικά) λέξεις ,προσπαθώντας να μάθει τη γλώσσα της μάνας του, της Αγγελικούλας.
Tην άλλη μέρα,μ' ένα καράβι από τη Βενετία, γύρισε στην Ελλάδα, στη Ζάκυνθο, στο νησί του. Ξαναβρήκε τα πρόσωπα, τα χρώματα, τις μυρωδιές, το πατρικό του. Αλλά δεν ήξερε τη γλώσσα.'Ηθελε να τραγουδήσει την Επανάσταση, αλλά δεν ήξερε τη γλώσσα της μάνας του. 'Αρχισε τότε να τριγυρίζει στις γειτονιές, στα χωράφια, στα ψαροχώρια καταγράφοντας τις λέξεις που άκουγε και πληρώνοντας κάθε λέξη που δεν ήξερε. Η φήμη έφτασε παντού: ο Ποιητής αγοράζει λέξεις! Από τότε, όπου πήγαινε, μαζεύονταν φτωχοί απ' όλο το νησί, μεγάλοι και παιδιά, πολιορκώντας τον για να του πουλήσουν λέξεις (...)
Πρόδρομος και πρωτεργάτης του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, γεννήθηκε το 1757 στο Βελεστίνο της Μαγνησίας. Το θεωρούμενο ως πραγματικό του επώνυμο Αντώνιος Κυριαζής ή Κυρίτζης δεν επιβεβαιώνεται από τη σύγχρονη έρευνα. Ο ίδιος προτιμούσε να χρησιμοποιεί ως επώνυμο αυτό της γενέτειράς του, ενώ οι Έλληνες διανοούμενοι που ζούσαν στην εξορία τον αποκαλούσαν Φεραίο, επειδή στην αρχαιότητα η πόλη του ονομαζόταν Φεραί.
Ο νεαρός Ρήγας εγκατέλειψε το Βελεστίνο πολύ νωρίς, αφού πρώτα πήρε την βασική του μόρφωση. Το 1785 πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου συνέχισε τις σπουδές του κι εντάχθηκε στο περιβάλλον των Φαναριωτών, ενώ το 1788 εγκαταστάθηκε στη Βλαχία ως διοικητικός υπάλληλος.
Στα χρόνια που ακολούθησαν διακρίθηκε ως λόγιος και συγγραφέας. Το 1790 και το 1796 ταξίδεψε στη Βιέννη για να τυπώσει τα βιβλία του, μεταξύ αυτών το «Σχολείο των ντελικάτων εραστών», το «Φυσικής Απάνθισμα», ο «Ηθικός Τρίποδας» και ο «Ανάχαρσις».
Ως κορυφαίο έργο του, πάντως, θεωρείται η «Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας» που περιείχε:
τον Θούριο, γνωστό επαναστατικό άσμα
μια επαναστατική προκήρυξη
τη διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου σύμφωνα με τα πρότυπα των Γάλλων Διαφωτιστών
το Σύνταγμα του Ρήγα
Το πολιτικό όραμα του Ρήγα συνίστατο στη δημιουργία μιας πολυεθνικής βαλκανικής επικράτειας που θα ήταν απαλλαγμένη από τις αγκυλώσεις της οθωμανικής πολιτικής και στην οποία οι Έλληνες θα είχαν κυρίαρχη θέση. Για την πραγματοποίηση αυτού του στόχου προσπάθησε να εξεγείρει όλους τους υπόδουλους στους Οθωμανούς λαούς της Βαλκανικής εναντίον του κοινού τυράννου.
Επεδίωξε, μάλιστα, να συναντήσει τον Μεγάλο Ναπολέοντα για να ζητήσει τη βοήθειά του. Συνελήφθη, όμως, στις 8 Δεκεμβρίου του 1797 από τους Αυστριακούς στην Τεργέστη και παραδόθηκε στους Τούρκους, οι οποίοι τον σκότωσαν δια στραγγαλισμού στις 12 Ιουνίου του 1798 στο Βελιγράδι.
Από την Άλωση της Πόλης μέχρι την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους (1453-1669)
Η Κρητική Αναγέννηση
Η Κρήτη έμεινε κάτω από την κυριαρχία των Βενετών από το 1211 ως το 1669, όταν και αυτή υποδουλώθηκε στους Τούρκους. Στη διάρκεια της βενετοκρατίας το νησί γνώρισε οικονομική και εμπορική ανάπτυξη και παρουσίασε τα περισσότερα δείγματα λογοτεχνικής ακμής. Τους δύο πρώτους αιώνες ο ντόπιος πληθυσμός έτρεφε εχθρικά αισθήματα προς τους Βενετούς κατακτητές. Βαθμιαία όμως η επικοινωνία Βενετών και Ελλήνων έγινε στενότερη. Την περίοδο αυτή πολλά χειρόγραφα αρχαίων Ελλήνων και Βυζαντινών συγγραφέων αντιγράφονταν στο νησί που γρήγορα εξελίχτηκε σε πολιτισμικό κέντρο. Οι μορφωμένοι μιλούσαν και τις δύο γλώσσες, ενώ ανάμεσα στους ευγενείς Βενετούς, πολλοί ήταν εκείνοι που δε θυμούνταν πια την ευγενική τους καταγωγή και δε διατηρούσαν παρά το επώνυμό τους και τα λίγα φέουδα που τους απέμειναν. Η άνθηση της λογοτεχνίας στην Κρήτη και η θαυμαστή κορύφωση στην οποία έφτασε οφείλεται στην επιρροή της Ευρωπαϊκής Αναγέννησης, η οποία συνετέλεσε στη δημιουργία της «Κρητικής Αναγέννησης». Ο Λίνος Πολίτης ονομάζει την περίοδο αυτή «χρυσή περίοδο στην ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας».
Ερωτόκριτος: είναι μεγάλο αφηγηματικό ποίημα, ένα έμμετρο μυθιστόρημα που έχει πλοκή παραμυθιού. Το έργο αποτελείται από 10.052 ομοιοκατάληκτους δεκαπεντασύλλαβους στίχους και διαιρείται σε πέντε μέρη.
Η υπόθεση του Ερωτόκριτου: Βρισκόμαστε στην προχριστιανική Αθήνα, κάστρο της εποχής όμοιο με τα ιπποτικά που δέσποζαν στη Δύση. Εκεί ζει ο βασιλιάς Ηράκλης και η γυναίκα του που, αφού έμειναν πολλά χρόνια χωρίς παιδί, φέρνουν στον κόσμο μια κόρη, την Αρετούσα, την οποία ερωτεύεται ο Ερωτόκριτος (το όνομά του το βρίσκουμε και ως Ρωτόκριτος ή Ρώκριτος), γιος του συμβούλου του βασιλιά Πεζόστρατου. Ο νέος ομολογεί την αγάπη του στο φίλο και σύμβουλό του Πολύδωρο. Έπειτα μεταμφιεσμένος τραγουδάει καντάδες κάτω από τα παράθυρα της Αρετούσας. Ο βασιλιάς το μαθαίνει και βάζει τέλος στις νυχτερινές αυτές συναντήσεις. Η Αρετούσα ερωτευμένη με τον άγνωστο τραγουδιστή ομολογεί τα αισθήματά της στη νένα της, τη Φροσύνη. Ο Ερωτόκριτος κάνει με το φίλο του Πολύδωρο ένα ταξίδι στον Έγριπο (παραφθορά του Εύριπος, δηλαδή στην Εύβοια) για να διασκεδάσει τη θλίψη του. Στη διάρκεια της απουσίας του η Αρετούσα ανακαλύπτει το πορτρέτο της στο δωμάτιο του Ερωτόκριτου και του στέλνει μήλα για δώρο και για να του εκδηλώσει την αγάπη της. Στη συνέχεια ο βασιλιάς οργανώνει έναν αγώνα για να διασκεδάσει την κόρη του. Ο αφηγητής περιγράφει λεπτομερώς τις μονομαχίες, ιδιαίτερα εκείνη του Κρητικού με τον Καραμανίτη (που συμβολίζει τη σύγκρουση των Κρητών με τους Τούρκους). Ο Ερωτόκριτος νικά στον αγώνα και παίρνει το στεφάνι από το χέρι της Αρετούσας. Παίρνει τότε το θάρρος κι εκμυστηρεύεται το αίσθημά του στον πατέρα του πείθοντάς τον να ζητήσει το χέρι της κόρης από το βασιλιά. Ο Πεζόστρατος ζητεί από το βασιλιά το χέρι της Αρετούσας για το γιο του, όμως ο Ηράκλης εξοργισμένος από την αλαζονεία ενός κοινού θνητού διώχνει τον Πεζόστρατο, εξορίζει το γιο του και φυλακίζει την Αρετούσα που δε δέχεται να παντρευτεί κανένα από τα αρχοντόπουλα. Τρία χρόνια μένει φυλακισμένη, γιατί αποκρούει την πρόταση γάμου του βασιλόπουλου του Βυζαντίου, που της επαναλαμβάνει κάθε μέρα ο πατέρας της. Αχώριστοι φίλοι των δύο νέων είναι ο Πολύδωρος και η Φροσύνη που παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της υπόθεσης. Αργότερα κηρύσσεται πόλεμος εναντίον του βασιλιά των Βλάχων, στον οποίο έρχεται και πολεμά με γενναιότητα ο Ερωτόκριτος μεταμφιεσμένος σε μαύρο με τη βοήθεια ενός μαγικού υγρού. Στη μάχη σώζει το βασιλιά και δέχεται να μονομαχήσει με τον Άριστο, ανεψιό του βασιλιά των Βλάχων, τον οποίο και σκοτώνει. Ο Ερωτόκριτος ζητεί για αμοιβή του να παντρευτεί την Αρετούσα, που δεν τον αναγνωρίζει στην αρχή, γι' αυτό αρνείται. Στο τέλος όμως γίνεται η αναγνώριση χάρη στο μαγικό υγρό που του ξαναδίνει τη μορφή του και οι νέοι παντρεύονται και ζουν ευτυχισμένοι.
Του Στρυμόνα φυσούν ξεροβόρια,
οι ναύτες αλητεύουν στο λιμάνι,
κατσούφηδες και δύστυχοι.
Αρμύρα τρώει τα σκαριά,
νερό τα παλαμάρια,
το χασομέρι το πολύ,
εμάρανε τα παλικάρια.
Πικρός καιρός μα πιο πικρό,
το γιατρικό, που λάλησεν μάντης,
βρήκε μεγάλο πρόσχημα την Άρτεμη,
τα σκήπτρα καταγής βρόντηξαν οι Ατρείδες,
και δε βαστούν τα δάκρυα.
Ο μέγας βασιλιάς φωνάζει, κρίμα βαρύ να μη λυγίσω,
βαρύτερο να σφάξω το παιδί,
καμάτι του σπιτιού μου,
το πατρικό να μαρκαρίσω χέρι μου,
βάφοντας στο βωμό, το αίμα της παρθένας.
Ολόγυρα με ζώνουν συμφορές,
λιποτάχτης να γίνω,
κι ορκομάτης φριχτός.
Αν όλοι πεθυμούν από καρδιάς,
το αίμα της παρθένας να χυθεί,
για να κοπάσει το μεροβόρι,
κρίμα δεν είναι και σε καλό να βγει.
Και μπήκε στης ανάγκης το ζυγό,
κακός αέρας φύσηξε στο νου του,
ανόσια κι ανίερη γονάτισε,
αποκοτιά τα έρμα, λογικά του.
Αισχρός συγκάτοικος το πρώτο λάθος,
ξεχαλινώμοι των ανθρώπων τα μυαλά,
κι έτσι να σφάξει τόλμησε τη θυγατέρα,
συντρέχοντας στον πόλεμο για μια γυναίκα,
ξορκίζοντας τον άνεμο για τα καράβια.
Ο πατέρας διατάζει τους δούλους,
σαν τραγί μετά την ευχή,
σηκωτή στο βωμό να τη σύρουν,
με το ζόρι ζωσμένη στο πέπλο.
Με τον έπτωτο πάνω το χώμα,
το καλλίγραμμο στόμα να φράξουν,
μη και βγάλει κατάρας φωνή,
χαλινωμένη στεκόταν βουβή,
και κυλιόταν στη γη το φόρεμά της.
Με βλέμμα παρακλητικό,
σαΐτευε των κάθε φονιά της,
μούμια σε ζωγραφιά, που θέλει να λαλήσει,
κι όμως πολλές φορές τραγούδησε.
Στο πατρικό τραπέζι, που γλεντούσαν,
μαγνητοθεϊκοί φωνούνε,
τον καλορίζικο τραγούδησε σκοπό,
για χάρη του πατέρα, που αγαπούσε
Το απόσπασμα που ακολουθεί ανήκει στην ποιητική σύνθεση του Νίκου Εγγονόπουλου Μπολιβάρ. Ένα ελληνικό ποίημα το οποίο γράφτηκε στη διάρκεια της Κατοχής, το χειμώνα του 1942-1943, κυκλοφόρησε αρχικά σε χειρόγραφα αντίγραφα, διαβάστηκε σε συγκεντρώσεις αντιστασιακού χαρακτήρα και δημοσιεύτηκε το 1944. Πρόκειται για ένα μεγάλο συνθετικό ποίημα, με υπερρεαλιστικά στοιχεία και με περιεχόμενο που αναφέρεται σε εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες. Κεντρικό πρόσωπο του ποιήματος είναι ο Σίμων Μπολιβάρ, πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης σε πολλά απελευθερωτικά κινήματα των λαών της Νότιας Αμερικής (1810-1830) ενάντια στους Ισπανούς κατακτητές.
Οι αγώνες του Μπολίβαρ και της Λατινικής Αμερικής ενέπνευσαν την Ελληνική Επανάσταση του 1821 καθώς και το αντίστροφο. Μάλιστα, ένας από τους συμβούλους και συμμαχητές του Μπολίβαρ, ο Πολωνός λοχαγός Μιζεγιέφσκι, πολέμησε και σκοτώθηκε στην Ελλάδα, στην μάχη στο Πέτα της Άρτας, τον Ιούλιο του 1822, ενώ την προηγουμένη είχε πει: “Το μόνον και το τελευταίον που επιθυμώ ελθών ενταύθα είναι να κατακτήσω μαχόμενος, πιστός εις τας ιδέας μου, έντιμον τάφον Έλληνος στρατιώτου…”
Για τους μεγάλους, για τους ελεύθερους, για τους γενναίους, τους δυνατούς, Αρμόζουν τα λόγια τα μεγάλα, τα ελεύθερα, τα γενναία, τα δυνατά, Γι’ αυτούς η απόλυτη υποταγή κάθε στοιχείου, η σιγή, γι’ αυτούς τα δάκρυα, γι’ αυτούς οι φάροι, κι οι κλάδοι ελιάς, και τα φανάρια Όπου χοροπηδούνε με το λίκνισμα των καραβιών και γράφουνε στους σκοτεινούς ορίζοντες των λιμανιών, Γι’ αυτούς είναι τ’ άδεια βαρέλια που σωριαστήκανε στο πιο στενό, πάλι του λιμανιού, σοκάκι, Γι’ αυτούς οι κουλούρες τ’ άσπρα σκοινιά, κι οι αλυσίδες, οι άγκυρες, τ’ άλλα μανόμετρα, Μέσα στην εκνευριστικιάν οσμή του πετρελαίου, Για ν’ αρματώσουνε καράβι, ν’ ανοιχτούν, να φύγουνε, Όμοιοι με τραμ που ξεκινάει, άδειο κι ολόφωτο μέσ’ στη νυχτερινή γαλήνη των μπαχτσέδων, Μ’ ένα σκοπό του ταξιδιού: π ρ ο ς τ’ ά σ τ ρ α Γι’ αυτούς θα πω τα λόγια τα ωραία, που μου τα υπαγόρευσε η Έμπνευσις, Καθώς εφώλιασε μέσα στα βαθιά του μυαλού μου όλο συγκίνηση. ………………………………………………………
Μπολιβάρ! Όνομα από μέταλλο και ξύλο, είσουνα ένα λουλούδι μεσ’ στους μπαχτσέδες της Νότιας Αμερικής. Είχες όλη την ευγένεια των λουλουδιών μεσ’ στην καρδιά σου, μεσ’ στα μαλλιά σου, μέσα στο βλέμμα σου.
………………………………………………………
Εγγονόπουλος Νίκος:Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, 1953
Μπολιβάρ! Κράζω τ’ όνομά σου ξαπλωμένος στην κορφή του βουνού Έρε, Την πιο ψηλή κορφή της νήσου Ύδρας. Από δω η θέα εκτείνεται μαγευτική μέχρι των νήσων του Σαρωνικού, τη Θήβα, Μέχρι κει κάτω, πέρα απ’ τη Μονεβασιά, το τρανό Μισίρι, Αλλά και μέχρι του Παναμά, της Γκουατεμάλα, της Νικαράγουα, του Οντουράς, της Αϊτής, του Σαν Ντομίγκο, της Βολιβίας, της Κο- λομβίας, του Περού, της Βενεζουέλας, της Χιλής, της Αργεντινής, της Βραζιλίας, Ου- ρουγουάη, Παραγουάη, του Ισημερινού, Ακόμη και του Μεξικού. Μ’ ένα σκληρό λιθάρι χαράζω τ’ όνομά σου πάνω στην πέτρα, νάρχουνται αργότερα οι άνθρωποι να προσκυνούν. Τινάζονται σπίθες καθώς χαράζω –έτσι ήτανε, λεν, ο Μπολιβάρ– και παρακολουθώ Το χέρι μου καθώς γράφει, λαμπρό μέσα στον ήλιο.
Είδες για πρώτη φορά το φως στο Καράκας. Το φως το δικό σου, Μπολιβάρ, γιατί ως νάρθης η Νότια Αμερική ολόκληρη ήτανε βυθισμένη στα πικρά σκοτάδια. Τ’ όνομά σου τώρα είναι δαυλός αναμμένος, που φωτίζει την Αμερική, και τη Βόρεια και τη Νό- τια, και την οικουμένη! Οι ποταμοί Αμαζόνιος και Ορινόκος πηγάζουν από τα μάτια σου. Τα ψηλά βουνά έχουν τις ρίζες στο στέρνο σου, Η οροσειρά των Άνδεων είναι η ραχοκοκκαλιά σου. Στην κορφή της κεφαλής σου, παληκαρά, τρέχουν τ’ ανήμερα άτια και τ’ άγρια βόδια, Ο πλούτος της Αργεντινής. Πάνω στην κοιλιά σου εκτείνονται οι απέραντες φυτείες του καφέ. Σαν μιλάς φοβεροί σεισμοί ρημάζουνε το παν, Από τις επιβλητικές ερημιές της Παταγονίας μέχρι τα πολύχρωμα νησιά, Ηφαίστεια ξεπετιούνται στο Περού και ξερνάνε στα
ουράνια την οργή τους, Σειούνται τα χώματα παντού και τρίζουν τα εικονίσματα στην Καστοριά, Τη σιωπηλή πόλη κοντά στη λίμνη.
Σε πρωτοσυνάντησα, σαν είμουνα παιδί, σ’ ένα ανηφορικό καλντιρίμι του Φαναριού, Μια καντήλα στο Μουχλιό φώτιζε το ευγενικό πρόσωπό σου. Μήπως νάσαι, άραγες, μια από τις μύριες μορφές που πήρε, κι άφησε, διαδοχικά, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος;
Εγγονόπουλος Νίκος: Ο Ελευθερωτής, 1940
επίκλησις
Μπολιβάρ! Είσαι του Ρήγα Φερραίου παιδί, Του Αντωνίου Οικονόμου ― που τόσο άδικα τον σφάξαν ― και του Πασβαντζόγλου αδελφός, Τ’ όνειρο του μεγάλου Μαξιμιλιανού ντε Ρομπεσπιέρ ξαναζεί στο μέτωπό σου. Είσαι ο ελευθερωτής της Νότιας Αμερικής. Δεν ξέρω ποια συγγένεια σε συνέδεε, αν είτανε απόγονός σου ο άλλος μεγάλος Αμερικανός, από το Μοντεβίντεο αυτός,
Ένα μονάχα είναι γνωστό, πως είμαι ο γυιος σου.
Ο Αντώνης Οικονόμου κηρύσσει την επανάσταση στην Ύδρα
Στο άρθρο της "Νίκος Εγγονόπουλος και πολιτική ηθική", στο περιοδικό Περίπλους, (τ.50), η Ελισάβετ Κεφαλληνού εξετάζει την πολιτική ηθική του Ν. Εγγονόπουλου, διατρέχοντας όλη τη διαδρομή της ποιητικής του δημιουργίας. Από το άρθρο αυτό παραθέτουμε εδώ αποσπάσματα που μπορούν να φωτίσουν την ανάλυση του ποιήματος "Ποίηση 1948" και να κάνουν πιο εύκολα κατανοητή την πολιτική στάση του ποιητή, όπως εκδηλώνεται στη συγκεκριμένη ιστορική συγκυρία.
" (...)Είναι γεγονός ότι η μεγάλη μεταβατική περίοδος, που διήνυε η ανθρωπότητα σταθερά από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, είχε ήδη αρχίσει να πραγματοποιείται σταδιακά πριν το πόλεμο, στοιχείο που διαφαίνεται καθαρά στην ποίηση του Νίκου Εγγονόπουλου, από τις πρώτες ποιητικές του συλλογές, όπου το ανατρεπτικό πνεύμα και το απαράμιλλο ύφος διακατέχει το έργο του μέσα στην εποχή της μεταξικής δικτατορίας. Το ποίημα "Μπολιβάρ", γράφεται υπό διαφορετικές ιστορικές συγκυρίες και αντιπροσωπεύει ως σήμερα την πεμπτουσία της ποιητικής του γραφής. Ο Εγγονόπουλος διαπλάθει εκεί έναν νέο ύμνο για την ελευθερία όπου με επικολυρικό κυρίως ύφος υμνεί το πνεύμα της συνειδησιακής ελευθερίας και της αντίστασης, ενώ θέτει ερωτήματα για την καθολικότερη μοίρα της ανθρωπότητας.
ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ Μονομαχία ηρώων Σαν βράχος είν’ οι πλάτες του, Σαν κάστρο η κεφαλή του, Και τα δασιά τα στήθια του Τοίχος χορταριασμένος
ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας, «Στ΄» Ήταν ωραίο παιδί. Την πρώτη μέρα που γεννήθηκε Σκύψανε τα βουνά της Θράκης να φανεί Στους ώμους της στεριάς το στάρι που αναγάλλιαζε· Σκύψανε τα βουνά της Θράκης και το φτύσανε Μια στο κεφάλι, μια στον κόρφο, μια μέσα στο κλάμα του· Βγήκαν Ρωμιοί με μπράτσα φοβερά Και το σήκωσαν στου βοριά τα σπάργανα… Ύστερα οι μέρες τρέξανε, παράβγαν στο λιθάρι Καβάλα οι φοραδοπούλες χοροπήδηξαν Ύστερα κύλησαν Στρυμώνες πρωινοί Ώσπου κουδούνισαν παντού οι τσιγγάνες ανεμώνες Κι ήρθαν από της γης τα πέρατα Οι πελαγίτες οι βοσκοί να παν των φλόκων τα κοπάδια
Εκεί που βαθιανάσαινε μια θαλασσοσπηλιά Εκεί που μια μεγάλη πέτρα εστέναζε! Ήταν γερό παιδί· Τις νύχτες αγκαλιά με τα νεραντζοκόριτσα Λέρωνε τις μεγάλες φορεσιές των άστρων, Ήτανε τόσος ο Έρωτας στα σπλάχνα του Που έπινε μέσα στο κρασί τη γέψη όλης της γης Πιάνοντας ύστερα χορό μ’ όλες τις νύφες λεύκες Ώσπου ν’ ακούσει και να χύσ’ η αυγή το φως μεσ’ στα μαλλιά του Η αυγή που μ’ ανοιχτά μπράτσα τον έβρισκε Στη σέλα δυο μικρών κλαδιών να γρατσουνάει τον ήλιο, Να βάφει τα λουλούδια, Ή πάλι με στοργή να σιγονανουρίζει Τις μικρές κουκουβάγιες που ξαγρύπνησαν… Ά τι θυμάρι δυνατό η ανασαιμιά του Τι χάρτης περηφάνειας το γυμνό του στήθος Όπου ξεσπούσαν λευτεριά και θάλασσα…
Ήταν γενναίο παιδί· Με τα θαμπόχρυσα κουμπιά και το πιστόλι του Με τον αέρα του άντρα στην περπατηξιά Και με το κράνος του, γυαλιστερό σημάδι (Φτάσανε τόσο εύκολα μεσ’ στο μυαλό Που δεν εγνώρισε κακό ποτέ του) Με τους στρατιώτες του ζερβά-δεξιά Και την εκδίκηση της αδικίας μπροστά του –Φωτιά στην άνομη φωτιά!– Με το αίμα πάνω από τα φρύδια Τα βουνά της Αλβανίας βροντήξανε Ύστερα λυώσαν χιόνι να ξεπλύνουν Το κορμί του, σιωπηλό ναυάγιο της αυγής Και το στόμα του, μικρό πουλί ακελάηδιστο Και τα χέρια του, ανοιχτές πλατείες της ερημίας Βρόντηξαν τα βουνά της Αλβανίας Δεν έκλαψαν Γιατί να κλάψουν Ήταν γενναίο παιδί!
ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΣ Ωδή στον Γεώργιο Καραϊσκάκη Η οθόνη βουλιάζει σαλεύει το πλήθος εικόνες ξεχύνονται με μιας πού πας παληκάρι ωραίο σαν μύθος κι ολόισια στο θάνατο κολυμπάς. και όλες οι αντένες μιας γης χτυπημένης μεγάφωνα κι ασύρματοι από παντού γλυκά σε νανουρίζουν και συ ανεβαίνεις ψηλά στους βασιλιάδες τ’ ουρανού
ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΗ ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗ: Ηρώων γεννήτρα, Ρούμελη κι ανταρτομάνα ....................................... Δόξα στην πρώτη σου ψυχή και νου, τον Άρη! Τον πρώτο καπετάνιο σου κι άξιο μπροστάρη Πού, όντας έπεσαν όλοι, υψώθη σπάθα πρώτη...
Βιογραφικό Σημείωμα
![[Crete.jpg]](https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg_V0RbCYAwkiE70GQYWuPX42619LjDz9BpLOdwKj3IXHaU1N3PRl9XZZkqCr98tXhtCX8gX2YAKxOloLKx9EShNCx_o1AvCHtg48Mt07MDYr2AbrJRSUBzRve-uG6cURbQv2Ac1dA6ljOo/s1600/Crete.jpg)
