To μετεωρολογικό δελτίο μας υποσχέθηκε χιόνια αυτές τις ημέρες. Έρθουν δεν έρθουν, εμείς μπορούμε ν απολαύσουμε αυτούς τους 20 υπέροχους διάσημους ζωγραφικούς πίνακες, που έχουν ως θέμα τους χιονισμένα τοπία.
Camille PISSARRO, δρόμος στην Pontoise το χειμώνα 1873
Η ταινία περιγράφει μια σχολική μέρα σε ένα δυστοπικό σχολείο του μέλλοντος. Μια σειρά από γεγονότα έγιναν το όχημα για να επικρατήσει ένα καθεστώς όπου δεν υπάρχουν ελευθερίες για το λαό, όπου όλα λογοκρίνονται και δεν υπάρχει δυνατότητα ελέγχου της εξουσίας και αυτών που την ασκούν. Οι περικοπές στην παιδεία οδήγησαν σε μια νέα ψηφιοποιημένη εκπαίδευση εξ αποστάσεως με απώτερο στόχο τη δημιουργία ανώνυμων όντων που θα βρίσκονται σε μια συνεχή παρακολούθηση ανίκανα να σκεφτούν και να ασκούν κριτική. Παρόλες όμως τις προσπάθειες της εξουσίας για χειραγώγηση, οι μαθητές/τριες θα αντιδράσουν δίνοντας ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο.
Γράφετε με τον ίδιο τρόπο, όταν απευθύνεστε στους συμμαθητές σας, στους γονείς σας, στον διευθυντή του σχολείου ή στον εαυτό σας;
Έμαθα ότι
◗ O προφορικός λόγος είναι πιο άμεσος, αυθόρμητος στην καθημερινή μας επικοινωνία. Διαφέρει, όμως, από τον γραπτό λόγο σε ορισμένα σημεία:
Στον προφορικό λόγο είμαστε, συνήθως, στον ίδιο χώρο με τον συνομιλητή μας και συζητάμε την ίδια χρονική στιγμή. O προφορικός λόγος πλάθεται την ίδια στιγμή, γι' αυτό έχει διακοπές, επαναλήψεις, διορθώσεις κτλ.
Στον προφορικό λόγο χρησιμοποιούμε πέρα από τις λέξεις και άλλα συμπληρωματικά στοιχεία (π.χ. χειρονομίες, επιτονισμό κτλ.), τα οποία δεν είναι εύκολο να αποδοθούν γραπτά. Αντίθετα, στον γραπτό λόγο δεν έχουμε μπροστά μας τον αναγνώστη και διαθέτουμε χρόνο για σχεδιασμό και διόρθωση.
◗ Από την προσέγγιση των παραπάνω κειμένων και συνομιλιών καταλαβαίνουμε ότι είναι δύσκολο να διακρίνουμε τα όρια ανάμεσα στον γραπτό και τον προφορικό λόγο, ιδιαίτερα στα κείμενα της ηλεκτρονικής επικοινωνίας.
B3Γλωσσική ποικιλία – Mέσο και περίσταση επικοινωνίας
Έμαθα ότι
◗ Όταν μελετούμε τον προφορικό λόγο ή το γραπτό κείμενο, αναζητούμε:
• ποιος μιλάει ή γράφει (πομπός),
• σε ποιον μιλάει ή γράφει (δέκτης),
• για ποιο σκοπό μιλάει ή γράφει (σκοπός),
• ποιο θέμα, ποιες απόψεις-ιδέες (μήνυμα) μεταδίδει και με ποιον τρόπο.
◗ O τρόπος που μιλάμε αλλά και αυτά που λέμε εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες, όπως:
• από τη σχέση που έχουμε με τον συνομιλητή μας: αν μιλάμε με κάποιο φίλο μας, για παράδειγμα, είμαστε λιγότερο τυπικοί, ενώ, όταν μιλάμε με κάποιο μεγαλύτερο που δε γνωρίζουμε καλά, χρησιμοποιούμε τον πληθυντικό αριθμό·
• από τον σκοπό του λόγου ή του κειμένου.
◗ Tέλος, το μέσο-δίαυλος επικοινωνίας επηρεάζει τη μορφή του μηνύματος (το λεξιλόγιο, το ύφος, ακόμα και την οργάνωση των προτάσεων ή της παραγράφου). Η μορφή και το ύφος του μηνύματος καθορίζονται από τις κοινωνικές μας σχέσεις και τις συνθήκες επικοινωνίας. Tο επίπεδο ύφους καθορίζεται και από τη σχέση πομπού-αποδέκτη που κινείται είτε στον άξονα της εξουσίας είτε στον άξονα της ισοτιμίας/αλληλεγγύης. Mια σχέση ισοτιμίας μπορεί να είναι από πολύ οικεία έως τυπική και απρόσωπη.
Ο προφορικός και ο γραπτός λόγος ως μέσα επικοινωνίας
Για να υπάρχει επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, χρειάζονται ο πομπός, ο δέκτης και το μήνυμα.
1. Το προφορικό μήνυμα /κείμενο ακούγεται και μιλιέται (π.χ. μια ομιλία σε ένα ακροατήριο, ένας διάλογος της καθημερινής ζωής). Το γραπτό μήνυμα /κείμενο διαβάζεται και γράφεται (π.χ. ένα άρθρο εφημερίδας, ένα βιβλίο).
2. Ο προφορικός λόγος επιτρέπει στους συνομιλητές να μοιράζονται τον ίδιο χώρο και χρόνο. Υπάρχει πλούσιο φορτίο ομιλίας με εξωγλωσσικά (χειρονομίες, εκφράσεις) και παραγλωσσικά στοιχεία (επιτονισμός). Απευθύνεται, δηλαδή, σε δέκτη παρόντα. Ο γραπτός λόγος είναι αυτόνομος χωροταξικά και χρονικά. Απουσιάζουν τα παραγλωσσικά και εξωγλωσσικά στοιχεία, τα οποία μπορούν να αποδοθούν με σημεία στίξης ή σύμβολα ή περιγραφικό λόγο. Απευθύνεται, δηλαδή, σε δέκτη απόντα.
Πλεονεκτήματατου προφορικού λόγου ως μέσου επικοινωνίας στην κατανόηση του μηνύματος.
Ο πομπός – ομιλητής:
• έχει την ευκαιρία να βελτιώνει τη διατύπωσή του, να τροποποιεί το λόγο του, προκειμένου να γίνεται περισσότερο αναλυτικός ή σαφής κάθε φορά.
• χρησιμοποιεί εξωγλωσσικά και παραγλωσσικά μέσα επικοινωνίας (αμεσότητα, ζωντάνια επικοινωνίας).
Ο δέκτης:
• έχει άμεση επαφή με τον συνομιλητή του, είναι παρών, συμμετέχει.
• μπορεί να καλύψει απορίες του, εκφράζοντάς τες σε εκείνον (ερωταποκρίσεις).
• δέχεται το μήνυμα και το επεξεργάζεται την ίδια στιγμή που εκφωνείται από τον πομπό. Δεν
είναι παθητικό στοιχείο, αλλά αντιδρά ανάλογα, ώστε ο πομπός να γνωρίζει, αν ο δέκτης το
έχει καταλάβει.
Αυτές οι δυνατότητες του προφορικού λόγου λειτουργούν, όταν η επικοινωνία πομπού-δέκτη είναι αμφίδρομη, π.χ. σε μια συζήτηση. Σε αντίθετη περίπτωση, π.χ. όταν ακούμε ραδιόφωνο ή βλέπουμε τηλεόραση, ο δέκτης δεν έχει τη δυνατότητα παρέμβασης, ούτε ο πομπός γνωρίζει κατά πόσον ο δέκτης ανταποκρίνεται στο μήνυμα.
Πλεονεκτήματα του γραπτού λόγου ως μέσου επικοινωνίας στην κατανόηση του μηνύματος.
Ο πομπός:
• διαθέτει συνήθως χρόνο, για να σκεφτεί, να προσχεδιάσει και να επιμεληθεί τον λόγο του, ακόμη και να συμβουλευτεί τα λεξικά ή κάποιους που γνωρίζουν το θέμα.
• δίνει στο κείμενό του σαφήνεια, ακρίβεια, πυκνότητα λόγου, φροντισμένη σύνταξη, λογική σειρά στις ιδέες του. Το κάνει αποτελεσματικό, δηλαδή, προκαλεί την επιθυμητή αντίδραση από τον δέκτη-αναγνώστη.
Ο δέκτης:
• διαθέτει χρόνο, για να αφομοιώσει (καταλάβει) και να επεξεργαστεί το μήνυμα.
• έχει μπροστά του ένα προσεγμένο, σε μορφή και περιεχόμενο, μήνυμα, που δεν τον κουράζει με περιττά στοιχεία, τα οποία δεν εξυπηρετούν την επικοινωνία.
Τέλος, ο πομπός και ο δέκτης μπορούν να επικοινωνήσουν σε ένα υψηλότερο επίπεδο σκέψης και γλώσσας. Η διαχρονικότητα (το γραπτό κείμενο δεν είναι εφήμερο, διατηρείται στον χρόνο) παραμένει το σπουδαιότερο χαρακτηριστικό του γραπτού λόγου, δίνοντας τη δυνατότητα επικοινωνίας μεταξύ απόντων. Εξάλλου, τα γραπτά κείμενα μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο εξέτασης και μελέτης στη διάρκεια του χρόνου.
Γ H ΠAPAΓPAΦOΣ
Kατάλαβα ότι
◗ H παράγραφος είναι ένα ενιαίο κείμενο, με αρχή, ανάπτυξη και τέλος. Έχει την αυτονομία της, αφού αναπτύσσεται μια ιδέα ή η πλευρά ενός θέματος, αλλά ταυτόχρονα συνδέεται με την επόμενη παράγραφο και όλες μαζί διαμορφώνουν ένα κείμενο.
◗ Στην αρχή της παραγράφου εντοπίζουμε-γράφουμε το θέμα που αναλύεται παρακάτω σε προτάσεις.
◗ Συνδέουμε τις προτάσεις στο εσωτερικό της παραγράφου με κατάλληλες συνδετικές λέξεις που δηλώνουν επεξήγηση, παράδειγμα, συμπέρασμα, αντίθεση κτλ.
◗ H μια παράγραφος πρέπει να ξεχωρίζει από την άλλη, γι' αυτό αφήνουμε περιθώριο στην αρχή κάθε παραγράφου.
