ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. 6η ενότητα: "Η ομορφιά δεν είναι το παν".

Α. Κείμενο

ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ:
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/metafraseis%20a%20gym/a06xm.htm

http://www.gkonstantinou.com/school_work/enotita6/enotita6.html

from katerina Prokopiou

Μύθοι
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL102/457/3003,12056/
Νάρκισσος:
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL102/457/3003,12056/

Τι θεωρούσαν οι αρχαίοι Έλληνες πιο σημαντικό: την εξωτερική ομορφιά ή τον εσωτερικό κόσμο;

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL102/457/3003,12056/extras/activities/index_06/index_06_erotisi4.html

Όλγα Κοτσιρέα, Αισώπου μυθοπλασίες, ακρυλικό σε ξύλο, 2004

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας

πίνω
 θ. πι-, πο-, πω-
[στο κείμενο συναντήσατε τον τύπο πιών]

http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/metafraseis%20a%20gym/a06xm.htm

Στίχοι: Χάρης&Πάνος Κατσιμίχας
Μουσική: Νίκος Κυπουργός
Πρώτη εκτέλεση: Χάρης&Πάνος Κατσιμίχας

Το μικρό καρδερινάκι στο απέναντι παρκάκι
φεύγει νύχτα όταν όλοι κοιμούνται
Με το μαύρο παλτουδάκι πάει πίνει εδώ πάει πίνει εκεί
και γυρίζει σπίτι του κουνουπίδι

Βρε γυναίκα τι τρέχει εδώ έχω αρχίσει ν' ανησυχώ
λέει ο πατέρας του θυμωμένος
Και εκείνη του απαντάει Μήτσο το παιδί αγαπάει
στοίχημα πως είναι ερωτευμένος

Β2. Ετυμολογικά

Παραγωγή ουσιαστικών

Παραγωγή ουσιαστικών από ρήματα (α′ μέρος)

• Ουσιαστικά που δηλώνουν το πρόσωπο που ενεργεί

Η λέξη κριτής του κειμένου της Ενότητας, όπως και στη ν.ε., προέρχεται από το ρήμα κρίνω (κριτής< κρίνω) και δηλώνει αυτόν ο οποίος κρίνει, το πρόσωπο δηλαδή που ενεργεί.

Καταλήξεις ουσιαστικών που παράγονται από ρήματα και δηλώνουν το πρόσωπο που ενεργεί
-εύς -ός -της -άς -μών -τήρ -τωρ	γραφεύς < γράφω ἀρωγός < ἀρήγω (= βοηθώ) κριτής < κρίνω φυγάς < φεύγω ἡγεμών < ἡγέομαι, ἡγοῦμαι σωτήρ < σῲζω πράκτωρ < πράττω

• Ουσιαστικά που δηλώνουν ενέργεια, πάθος, κατάσταση ή το αποτέλεσμα ενέργειας

Το ουσιαστικό φυγή που απαντά στο κείμενο της Ενότητας προέρχεται από το θ. φυγ- του ρήματος φεύγω (ορ. αορ. ἔ-φυγ-ον) και δηλώνει ενέργεια. Το ουσιαστικό φύσις (< ρ. φύω) δηλώνει κατάσταση.

Καταλήξεις ουσιαστικών που παράγονται από ρήματα και δηλώνουν:
α. ενέργεια, πάθος, κατάσταση		β. το αποτέλεσμα μιας ενέργειας
-σις -σία -ή -ά -ία -ε-ία -ος -μός -(ε)τός	φύσις < φύω δοκιμασία < δοκιμάζω φυγή < φεύγω χαρά < χαίρω μανία < μαίνομαι βασιλεία < βασιλεύω (κυρίως από ρήματα σε -εύω) τρόμος < τρέμω ὀδυρμός < ὀδύρομαι τρυγητός < τρυγάω, τρυγῶ	-μα -μη -ος

Γ. Γραμματική

Α′ κλίση ουσιαστικών

Η α′ κλίση ουσιαστικών περιλαμβάνει αρσενικά και θηλυκά ουσιαστικά.

• Να εντοπίσετε τα ουσιαστικά του κειμένου της Ενότητας που ανήκουν στην α′ κλίση.
  
  Οι καταλήξεις των πτώσεων είναι οι εξής:

  	αρσενικά		θηλυκά		αρσενικά και θηλυκά
  	ενικός αριθμός				πληθυντικός αριθμός
  ονομαστική	-ας	-ης	-α	-η	-αι
  γενική	-ου	-ου	-ας/-ης	-ης	-ῶν
  δοτική	-ᾳ	-ῃ	-ᾳ/-ῃ	-ῃ	-αις
  αιτιατική	-αν	-ην	-αν	-ην	-ας
  κλητική	-α	-η/-α	-α	-η	-αι

Παρατηρήσεις

1. Η κατάληξη -ας είναι μακρά, π.χ. τοὺς κριτάς, τῆς ὥρας, τὰς ὥρας.
2. Η δίφθογγος αι, όταν βρίσκεται στο τέλος κλιτής λέξης (πλην ευκτικής ρήματος), είναιβραχεία, π.χ. οἱ κριταί (αλλά τοῖς κριταῖς), αἱ ὧραι (αλλά ταῖς ὥραις).
3. Η γενική πληθυντικού των ουσιαστικών α′ κλίσης τονίζεται πάντοτε στη λήγουσα καιπερισπάται, π.χ. τῶν κριτῶν, τῶν κοχλιῶν, τῶν ὡρῶν, τῶν πηγῶν.
4. Η γενική και η δοτική των ουσιαστικών α′ κλίσης, όταν τονίζονται στη λήγουσα, περισπώνται και στους δύο αριθμούς, π.χ. τοῦ κριτοῦ, τῷ κριτῇ, τῶν κριτῶν, τοῖς κριταῖς, τῆς πηγῆς, τῇ πηγῇ, τῶν πηγῶν, ταῖς πηγαῖς.
5. Τα οξύτονα και παροξύτονα ουσιαστικά α′ κλίσης διατηρούν τον τόνο τους στην ίδια συλλαβή σε όλες τις πτώσεις (στη γενική βέβαια του πληθυντικού όλα τονίζονται στη λήγουσα), π.χ. ὁ κριτής, τοῦ κριτοῦ, τῷ κριτῇ, τὸν κριτήν.
6. Προσοχή στην κλητική ενικού των αρσενικών σε -ης! Τα περισσότερα σχηματίζουν κλητική σε -α βραχύ. Μόνο τα ουσιαστικά σε -δης (π.χ. εὐπατρίδης) και το κύριο όνομα Αἰσχίνης διατηρούν την κατάληξη -η.
7. Τα θηλυκά σε -η στον ενικό διατηρούν το -η σε όλες τις πτώσεις. Τα θηλυκά σε -α στον ενικό διατηρούν το -α σε όλες τις πτώσεις, εκτός από όσα πριν από το -α έχουν σύμφωνο (πλην ρ). Τα τελευταία έχουν κανονικά κατάληξη -α βραχύκαι το τρέπουν στη γενική και δοτική του ενικού σε -η, π.χ. ἡ χώρα → τῆς χώρας, τῇ χώρᾳ, αλλά ἡ γλῶσσα → τῆς γλώσσης, τῇ γλώσσῃ.

Ασκήσεις

http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/metafraseis%20a%20gym/a06xm.htm