ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Α' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. 5η ενότητα: "Ο πλούτος της αττικής γης".

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας

http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/metafraseis%20a%20gym/a05xm.htm

Β2. Ετυμολογικά

Παραγωγή ουσιαστικών

Παραγωγή ουσιαστικών από ουσιαστικά (β′ μέρος)

• Παρώνυμα – Εθνικά – Πατρωνυμικά – Γονεωνυμικά

Παρώνυμα είναι τα παράγωγα ουσιαστικά που σημαίνουν πρόσωπο σχετικό με αυτό που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη ή πρόσωπο που ανήκει σε αυτό.

Εθνικά λέγονται τα ουσιαστικά που παράγονται από κύρια ονόματα χωρών, πόλεων και τόπων και σημαίνουν εκείνον που κατάγεται από κάποιον τόπο ή ανήκει σε αυτόν.

Πατρωνυμικά ονομάζονται τα ουσιαστικά που παράγονται από κύριο όνομα πατέρα, μητέρας ή άλλου προγόνου και σημαίνουν τον γιο, την κόρη και γενικά τον απόγονο.

εἴμ᾿ Ὀδυσσεὺς Λαερτιάδης (Ὀδύσσεια, θ 19)
Στον Όμηρο ο Οδυσσέας ονομάζεται «Λαερτιάδης», δηλαδή «γιος του Λαερτίου (Λαέρτη)», ενώ ο Αγαμέμνων και ο Μενέλαος «Ἀτρεῖδαι», δηλαδή «γιοι του Ατρέα».

Γονεωνυμικά λέγονται τα ουσιαστικά που σημαίνουν το νεογνό ζώου.

Καταλήξεις παρωνύμων -εύς κεραμεύς < κέραμος -της: -(ί)της, -(έ)της, -(ώ)της πολίτης < πόλις ναύτης < ναῦς τεχνίτης < τέχνη φυλέτης (= αυτός που ανήκει στη φυλή) < φυλή ἠπειρώτης < ἤπειρος, νησιώτης < νῆσος

Καταλήξεις εθνικών -ιος: -(α)ῖος, -(ε)ῖος, -(ω)ιος > -ῷος Κορίνθιος < Κόρινθος, Κερκυραῖος < Κέρκυρα, Κῷος < Κῶς -εύς Μεγαρεύς < Μέγαρα, Χολαργεύς < Χολαργός -νός Ἀσιανός < Ἀσία -ῖνος Ἀμοργῖνος < Ἀμοργός -της: -(ά)της, -(ιά)της, -(ή)της, -(ί)της, -(ώ)της Τεγεάτης < Τεγέα Σπαρτιάτης < Σπάρτη, Σικελιώτης < Σικελία -ήσιος Ἰθακήσιος < Ἰθάκη

Καταλήξεις πατρωνυμικών -(ά)δης Αἰνειάδης < Αἰνείας, Λαερτιάδης < Λαέρτιος ή Λαέρτης -(ε)ίδης Πριαμίδης < Πρίαμος, Ἀτρείδης < Ἀτρεύς -ίων (κυρίως στην ποίηση) Κρονίων < Κρόνος

Καταλήξεις γονεωνυμικών -ιδεύς λαγιδεύς < λαγώς (ν.ε. λαγός)

Γ. Γραμματική

1. Οριστική ενεστώτα ρήματος εἰμί

Το εἰμί (= είμαι, υπάρχω) είναι βοηθητικό ρήμα της α.ε., όπως το είμαι και το έχω της ν.ε. Στην οριστική του ενεστώτα κλίνεται ως εξής:

	α.ε.	ν.ε.
ἐγώ σύ (οὗτος, αὕτη, τοῦτο) ἡμεῖς ὑμεῖς (οὗτοι, αὗται, ταῦτα)	εἰμί εἶ ἐστί(ν) ἐσμέν ἐστέ εἰσί(ν)	είμαι είσαι είναι είμαστε είστε είναι

2. Οριστική ενεστώτα και μέλλοντα ενεργητικής φωνής βαρύτονων ρημάτων

Σε αυτή την Ενότητα θα διδαχτείτε τον σχηματισμό της οριστικής έγκλισης του ενεστώτα και του μέλλοντα στην ενεργητική φωνή των βαρύτονων ρημάτων, δηλ. των ρημάτων που δεν τονίζονται στη λήγουσα. Η οριστική έγκλιση φανερώνει κάτι βέβαιο, πραγματικό.

οριστική ενεστώτα		οριστική μέλλοντα
α.ε.	ν.ε.	α.ε.	ν.ε.
λύ-ω λύ-εις λύ-ει λύ-ομεν λύ-ελύ-ουσι(ν)	λύνω λύνεις λύνει λύνουμε λύνετε λύνουν	λύ-σ-ω λύ-σ-εις λύ-σ-ει λύ-σ-ομεν λύ-σ-ετε λύ-σ-ουσι(ν)	θα λύσω θα λύσεις θα λύσει θα λύσουμε θα λύσετε θα λύσουν

Παρατηρούμε ομοιότητα στις καταλήξεις της οριστικής του ενεστώτα και του μέλλοντα ε.φ. με τις αντίστοιχες της ν.ε. (υπάρχει μικρή διαφοροποίηση μόνο στο α′ και το γ′ πληθυντικό πρόσωπο).

Ο μέλλοντας έχει τις ίδιες καταλήξεις με τον ενεστώτα, μόνο που προστίθεται ένα -σ- (ο χρονικός χαρακτήρας) πριν από τις καταλήξεις:

Σχηματισμός οριστικής μέλλοντα ε.φ.

3. Οριστική μέλλοντα ενεργητικής φωνής αφωνόληκτων βαρύτονων ρημάτων

Τα αφωνόληκτα ρήματα τα οποία έχουν χαρακτήρα άφωνο σύμφωνο, δηλαδή ουρανικό, χειλικό ή οδοντικό, σχηματίζουν την οριστική του μέλλοντα όπως τα φωνηεντόληκτα, με τη διαφορά ότι από τη συγχώνευση του χαρακτήρα των ρημάτων αυτών με τον χρονικό χαρακτήρα -σ- προκύπτουν τα ακόλουθα:

Χειλικός χαρακτήρας π, β, φ (πτ) + σ → ψ
τρέπ-ω → τρέπ + σ-ω → τρέψω
βλάπτω (θ. βλαβ-) → βλάβ + σ-ω → βλάψω

Ουρανικός χαρακτήρας κ, γ, χ (ττ, σσ) + σ → ξ
λέγ-ω → λέγ + σ-ω → λέξω
τάττω (θ. ταγ-) → τάγ + σ-ω → τάξω

Οδοντικός χαρακτήρας τ, δ, θ (ζ) + σ → αποβάλλεται ο οδοντικός χαρακτήρας και μένει το -σ-
πείθ-ω → πείθ + σ-ω → πείσω
ψεύδω → ψεύδ + σ-ω → ψεύσω

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ:
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/metafraseis%20a%20gym/a05xm.htm