A EIΣAΓΩΓIKA KEIMENA
Kείμενο 1 [Eίμαστε ό,τι τρώμε]
https://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/6988
Kείμενο 3 Η μεσογειακή διατροφή
•Τρώτε αργά, κατά προτίμηση σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας, χωρίς άγχος και με τη συντροφιά προσφιλών προσώπων.
• Προτιμάτε φρούτα ή ξηρούς καρπούς και όχι γλυκίσματα στα ενδιάμεσα μικρογεύματα.
• Προτιμάτε ψωμί ή ζυμαρικά ολικής αλέσεως.
• Προτιμάτε το νερό και όχι τα αναψυκτικά.
• Τα υγιή άτομα (πλην των εγκύων) δεν χρειάζονται διατροφικά συμπληρώματα (βιταμίνες, ιχνοστοιχεία κ.λπ.), όταν ακολουθούν μια ισορροπημένη διατροφή.
• Τα υποθερμιδικά (light) τρόφιμα δεν αποτελούν υποκατάστατο της φυσικής άσκησης για τον έλεγχο της παχυσαρκίας. Επιπλέον, η κατανάλωσή τους σε μεγάλες ποσότητες έχει αποδειχθεί ότι οδηγεί σε αύξηση του σωματικού βάρους.
• Η υποδειγματική διατροφή αποτελεί τον τελικό στόχο, αλλά η υιοθέτησή της σε καθημερινή βάση μπορεί να γίνει προοδευτικά.
Δείτε γενικά για την ενότητα: https://users.sch.gr/ipap/Ellinikos_Politismos/glossa/a04.htm#dask
B ONOMATIKH ΦPAΣH – EΠIΘETIKOΣ ΠPOΣΔIOPIΣMOΣ
B1 Τι είναι η ονοματική φράση και ποια η λειτουργία της στην πρόταση;
Oι πρώτες μου γνώσεις για τα μέρη της πρότασης
Ας θυμηθούμε ορισμένα πράγματα που ήδη έχουμε μάθει στις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού σχολείου:
- ◗ Σε κάθε κείμενο, άρα και σε αυτά που διαβάσαμε προηγουμένως, κύριο συστατικό-βασική μονάδα αποτελεί η πρόταση.
- ◗ Kάθε πρόταση αποτελείται από δύο βασικά μέρη. Στο ένα μέρος κεντρική λέξη είναι το ουσιαστικό, ενώ στο άλλο μέρος το ρήμα. Το ένα μέρος, λοιπόν, θα το αναφέρουμε από εδώ κι εμπρός ως ονοματική φράση, ενώ το άλλο ως ρηματική φράση.
Διαπιστώνω ότι:
- ◗ H ονοματική φράση μπορεί να έχει απλή μορφή (π.χ. άρθρο + ουσιαστικό → τα παιδιά) ή διευρυμένη μορφή (π.χ. άρθρο + επίθετο + ουσιαστικό → τα υγιή άτομα).
- ◗ H διευρυμένη μορφή της ονοματικής φράσης μπορεί να περιέχει οποιοδήποτε άλλο μέρος του λόγου που μπορεί να λειτουργήσει ως συμπλήρωμα ή προσδιορισμός του ουσιαστικού (π.χ. αριθμητικό, επίθετο ή και ολόκληρη ονοματική πρόταση).
ΠAPAΔEIΓMA: Οι μικροί αφράτοι μπεζέδες, που τρίβονται αμέσως στο στόμα και λιώνουν.
Διαπιστώνω ότι:
- ◗ H ρηματική φράση είναι ο συνδυασμός του ρήματος με τα συμπληρώματα και τους προσδιορισμούς του.
- Mια ονοματική φράση μπορεί να είναι μέρος μιας ρηματικής φράσης:
Το Υπουργείο Υγείας
συνέταξε
διατροφικές οδηγίες
OΦ
OΦ
PΦ
- ◗
H ονοματική φράση έχει πολλές λειτουργίες στις προτάσεις.
Συγκεκριμένα λειτουργεί ως:
- • Yποκείμενο του ρήματος, δηλαδή μία λέξη ή φράση που δηλώνει ποιος ενεργεί (όπως εδώ οι γονείς) ή δέχεται μια ενέργεια ή βρίσκεται σε μια κατάσταση:
Πολλοί γονείς δε διαφωνούν. (κείμ. 1)
- • Κατηγορούμενο (του υποκειμένου):
Το 1 στα 10 Ελληνόπουλα είναι παχύσαρκο παιδί. (κείμ. 1)
- • Αντικείμενο, δηλαδή το πρόσωπο ή το πράγμα στο οποίο μεταφέρεται η ενέργεια του υποκειμένου ενός ρήματος:
Το Υπουργείο Παιδείας συνέταξε διατροφικές οδηγίες. (κείμ. 3)
- • Συμπλήρωμα μιας πρόθεσης :
Λόγια κάποτε πικρά με τη γλύκα στο στόμα. (κείμ. 2)
- • Συμπλήρωμα ενός ουσιαστικού (= άλλης ονοματικής φράσης) σε πτώση γενική:
Περιεργάζομαι την παράταξη των γλυκισμάτων. (κείμ. 2)
- • Yποκείμενο του ρήματος, δηλαδή μία λέξη ή φράση που δηλώνει ποιος ενεργεί (όπως εδώ οι γονείς) ή δέχεται μια ενέργεια ή βρίσκεται σε μια κατάσταση:
Η ονοματική φράση είναι ένα λεκτικό σύνολο που έχει ως πυρήνα ένα ουσιαστικό ή οποιαδήποτε λέξη που μπορεί να μπει σε θέση ουσιαστικού, π.χ. Ήπια νερό (ουσ.). Ζήτησε εσένα (αντων.). Στις εξετάσεις πήρε δώδεκα (αριθμ.). Ο πατέρας του τού έδωσε πολλά (επίθ.). Το ουσιαστικό ή και το αντίστοιχο γλωσσικό στοιχείο μπορεί να αποτελεί από μόνο του μια ονοματική φράση, π.χ. Πουλάει ρούχα. Μπορεί όμως να συνδυάζεται με άλλα μέρη του λόγου και να αποτελεί μαζί τους ονοματική φράση. Τα πιο συνηθισμένα μέρη του λόγου με τα οποία συνδυάζεται το ουσιαστικό είναι:
α) Τα άρθρα, π.χ. Η νύχτα πέφτει.
β) Τα επίθετα, π.χ. Λέρωσε το άσπρο παντελόνι.
γ) Οι αντωνυμίες, π.χ. Ήταν δική του έμπνευση.
δ) Τα αριθμητικά, π.χ. Γελούσε δέκα λεπτά.
ε) Άλλα ουσιαστικά, π.χ. Το ύψος του κτιρίου ήταν μεγάλο.
στ) Οι μετοχές, π.χ. Μάζεψαν τα εγκαταλειμμένα ζώα.
Η ονοματική φράση μέσα στην πρόταση λειτουργεί:
α) Ως υποκείμενο, π.χ. Ο κήπος πρασίνισε.
β) Ως κατηγορούμενο, π.χ. Ο κινηματογράφος είναι τέχνη.
γ) Ως αντικείμενο, π.χ. Η Μαρία διαβάζει μαθηματικά.
δ) Ως προσδιορισμός άλλης ονοματικής φράσης, π.χ. Οι τοίχοι του σχολείου λερώθηκαν.
ε) Ως προσδιορισμός ρήματος, π.χ. Ταξιδέψαμε στην ύπαιθρο.
B2 Επιθετικός προσδιορισμός
Mαθαίνω ότι:
- ◗ Το επίθετο μπορεί να προσδιορίζει ένα ουσιαστικό και να του δίνει μια (μόνιμη) ιδιότητα. Σε αυτή την περίπτωση λέμε ότι λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός.
- ◗ Αυτός ο προσδιορισμός είναι στο ίδιο γένος, στην ίδια πτώση και στον ίδιο αριθμό με το ουσιαστικό.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
- Μαθητές και διατροφή: Μικρά «μυστικά» που βοηθούν τους γονείς
- http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2256/Neoelliniki-Glossa_A-Gymnasiou_html-empl/extras/texts/en_4_Mathites_kai_diatrofi.htm
- Γ KΛIΣH OYΣIAΣTIKΩN KAI EΠIΘETΩN
- Γ1 Kλίση ουσιαστικών
Παρατηρώ ότι:
- ◗ Πολλές φορές το φυσικό γένος ενός ουσιαστικού άλλοτε ταυτίζεται και άλλοτε όχι με το γένος που έχει στη γραμματική (γραμματικό γένος). • Για παράδειγμα, το ουσιαστικό το αγόρι έχει φυσικό γένος αρσενικό, αλλά έχει γραμματικό γένος ουδέτερο, ενώ το ουσιαστικό ο μάγειρας έχει φυσικό και γραμματικό γένος αρσενικό.
- ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
- Κατάταξε τα ουσιαστικά στο σωστό γένος
- Κατάταξε τα ουσιαστικά στο σωστό γένος
Προσέχω ότι:
- ◗ Η ονομαστική είναι η πτώση που απαντά στο ερώτημα ποιος, ποια, ποιο ενεργεί ή παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση που δηλώνει το ρήμα.
- ◗ Η γενική είναι η πτώση που απαντά στο ερώτημα τίνος (ποιου, ποιας, ποιου;).
- ◗ Η αιτιατική είναι η πτώση που απαντά στο ερώτημα τι (ποιον, ποια, πιο;).
- ◗ Η κλητική είναι η πτώση με την οποία απευθύνουμε πρόσκληση ή προσφώνηση σε κάποιον, κάποια, κάτι.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
- Βρες τα ουσιαστικά στο κείμενο, κατάταξέ τα ανάλογα με το γένος, τον αριθμό, βρες την πτώση τους
- Βρες τα ουσιαστικά στο κείμενο [Eίμαστε ό,τι τρώμε], κατάταξέ τα ανάλογα με το γένος, τον αριθμό, βρες την πτώση τους
- Βρες τα ουσιαστικά στο κείμενο [Παρατηρώντας τα γλυκά…], κατάταξέ τα ανάλογα με το γένος, τον αριθμό, βρες την πτώση τους
- Βρες τα ουσιαστικά στο κείμενο [Η μεσογειακή διατροφή], κατάταξέ τα ανάλογα με το γένος, τον αριθμό, βρες την πτώση τους
Διαπιστώνω ότι:
- ◗ Tα ουσιαστικά διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τα δικατάληκτα και τα τρικατάληκτα.
- ◗ Παράλληλα τα δικατάληκτα διακρίνονται σε ισοσύλλαβα (καθώς όλοι οι τύποι-πτώσεις έχουν ίδιο αριθμό συλλαβών, π.χ. μαθητής και ανισοσύλλαβα (καθώς ορισμένοι τύποι-πτώσεις εμφανίζουν μία επιπλέον συλλαβή, π.χ. παππούς).
- ◗ Ένας άλλος τρόπος κατάταξης των ουσιαστικών (ακολουθείται σε ορισμένες περιγραφές της Νέας Ελληνικής) είναι η διάκριση τους σε αρσενικά, θηλυκά και ουδέτερα, δηλαδή η διάκριση των κλίσεων σύμφωνα με το γένος, όπως στον πίνακα πιο πάνω.
- Κλίση των ουσιαστικών της νέας ελληνικής με την τεχνική βοήθεια του Νίκου Κασσελούρη
- https://users.sch.gr/ipap/NEGlossa/klisi-ous.html
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Διαπιστώνω ότι:
- ◗ Mερικές βασικές κατηγορίες επιθέτων είναι:
Αρσενικό
Θηλυκό
Oυδέτερο
1.
καλ-ός
νότι-ος -ος/-ός
γλυκ-ός
καλ-ή -ή
νότι-α -α
γλυκ-ιά -ιά
καλ-ό
νότι-ο -ο/-ό
γλυκ-ό
2.
ταχύς -ύς
αλλά παχύς
ταχεία -εία
παχιά -ιά
ταχύ -ύ
παχύ
3.
ακριβής -ής
ακριβής -ής
ακριβές -ές
- ◗ Υπάρχουν, όπως θα δούμε στη σχολική γραμματική, και άλλες κατηγορίες επιθέτων με καταλήξεις σε:
-ής (καφετής), -ιά (καφετιά), -ί (καφετί)
-ης (ζηλιάρης), -α (ζηλιάρα), -ικο (ζηλιάρικο),
ενώ με ιδιαίτερο τρόπο κλίνεται ένα επίθετο που συναντάμε συχνά: ο πολύς, η πολλή, το πολύ (αναζητήστε την κλίση του στη σχολική γραμματική).
- ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
- https://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20Nea/klisi_epitheto.htm
- Ασκήσεις για το πολύς, πολλή, πολύ
- http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/askisis%20nea/polloi.htm
- http://users.sch.gr/ipap/NEGlossa/Ask-ous/5a.htm
- http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/2askiseis/c12/5.htm
Mαθαίνω ότι:
- ◗ Oι λέξεις της πρώτης ομάδας έχουν παραχθεί από άλλες λέξεις. Νέες λέξεις μπορούν να παραχθούν,όταν στο θέμα της αρχικής λέξης προστίθεται μία νέα διαφορετική κατάληξη, που λέγεται παραγωγική κατάληξη ή επίθημα :
π.χ. παιδί+παραγωγική κατάληξη -ακι→ παράγωγη λέξη παιδάκι - ◗ Οι λέξεις της δεύτερης ομάδας έχουν δημιουργηθεί με δύο τρόπους:
α' τρόπος: Ενώνονται τα θέματα δύο απλών λέξεων,π.χ. παχύσαρκο: από τις λέξεις
παχύ: που είναι το α' μέρος (πρώτο συνθετικό) της νέας λέξης
σάρκα: που είναι το β' μέρος (δεύτερο συνθετικό) της νέας λέξης.
β' τρόπος: Αριστερά από το θέμα της αρχικής λέξης προστίθεται ένα πρόθημα, όπως μια αρχαία πρόθεση ή το στερητικό α- (που δηλώνει άρνηση):π.χ. τροφή +αρχαία πρόθεση διά → σύνθετη λέξη διατροφή
π.χ. φθαρτός +στερητικό πρόθημα: α- → σύνθετη λέξη: άφθαρτος.
- Τα προθήματα αυτά ονομάζονται και αχώριστα μόρια, γιατί δε συναντώνται κατά κανόνα μόνα τους στον λόγο. Βλ. και στη Γραμματική.
- Σημειώνεται εδώ ότι σύμφωνα με ορισμένες περιγραφές της Νέας Ελληνικής οι λέξεις που σχηματίζονται με την προσθήκη αχώριστων μορίων δεν είναι σύνθετες αλλά παράγωγες.
Kείμενο 10 [Προσωρινή απόλαυση, μόνιμη ζημιά]
ΣΤ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ - Ζ ΔPAΣTHPIOTHTEΣ ΠAPAΓΩΓHΣ ΛOΓOY
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Ο/η είπε...