Αρχαία Ελληνική Γλώσσα β' Γυμνασίου. 14η Ενότητα: Απρόσκλητοι βοηθοί

Απρόσκλητοι βοηθοί
α. Μετάφραση -Ανάλυση κειμένου
http://users.sch.gr//ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/metafraseis%20b%20gym/b14xm.htm

1. Πώς ψάρευαν οι ψαράδες της Εύβοιας;
2. Με ποιον τρόπο αντιδρούν τα ψάρια στο τέχνασμα των ψαράδων και πώς βοηθούν στο ψάρεμα τα δελφίνια που παρακολουθούν τη σκηνή;
3. Πώς εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους προς τα δελφίνια οι ψαράδες;
4. Ποια τεχνική ψαρέματος που χρησιμοποιείται ακόμα στις μέρες μας σας θυμίζει η περιγραφή του Αιλιανού;

►Η τοιχογραφία του ψαρά από το Ακρωτήρι της Θήρας

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας

νέμω [= μοιράζω, δίνω σε κάποιον αυτό που του ανήκει] [στο κείμενο συναντήσατε τους τύπους: ἀπονέμουσι και νομῆς]

http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B112/300/2087,7404/ 

Β2. Ετυμολογικά 

Άλλοι τρόποι σχηματισμού λέξεων

Οι λέξεις της Αρχαίας Ελληνικής, όπως είδατε μέχρι τώρα, σχηματίστηκαν άλλες με παράγωγη και άλλες με σύνθεση. Αρκετές λέξεις όμως σχηματίστηκαν και με δύο άλλους τρόπους: α) την ονοματοποιία και β) την αλλαγή του γραμματικού είδους ή αλλιώςκαταχρηστική παραγωγή.

Άλλοι τρόποι σχηματισμού λέξεων	Ονοματοποιία	Είναι ο σχηματισμός λέξεων (ονομάτων ή ρημάτων) από μίμηση ήχων. Οι λέξεις αυτές λέγονταιονοματοποιημένες. Σχηματίστηκαν από: α) μίμηση φυσικών ήχων π.χ. βομβέω, βομβῶ < βόμβος (= βαθύς και υπόκωφος ήχος). β) μίμηση ήχων ή θορύβων τους οποίους προκαλούν αντικείμενα  π.χ. κτυπέω, κτυπῶ < κτύπος. γ) μίμηση ανθρώπινων επιφωνημάτων π.χ. αἰάζω (= θρηνώ) < αἰαῖ.  δ) μίμηση της φωνής των ζώων  π.χ. βληχάομαι, βληχῶμαι (= βελάζω, για αιγοπρόβατα).
	Αλλαγή γραμματικού είδους	Όταν μία λέξη μεταπίπτει από ένα μέρος του λόγου σε άλλο, τότε υπάρχει αλλαγή του γραμματικού είδους ή αλλιώς καταχρηστική παραγωγή. Π.χ., στη φράση «μαντική τέχνη» (όπου το μαντική ήταν επίθετο που προσδιόριζε το ουσ. τέχνη), μετά την παράλειψη του τέχνη το επίθετο πήρε τη θέση του. Η αλλαγή του γραμματικού είδους είναι συχνή σε: α) κύρια ονόματα, π.χ. Φαῖδρος < φαιδρός, Λύσων < μτχ. μέλλ. ρ. λύω β) τοπωνύμια, π.χ. Κεραμεικός < κεραμεικός  γ) επίθετα ή μετοχές που χρησιμοποιούνται ως ουσιαστικά, π.χ. ἡ μουσική (ενν.τέχνη), ὁ σοφός (ενν. ἄνθρωπος) δ) επιθετικές μετοχές που χρησιμοποιούνται ως επίθετα, π.χ. ὁ λάμπων ἥλιος (αντί: ὁ λαμπρός).

Μεταφορική χρήση λέξεων

Οι λέξεις, εκτός από την αρχική, την κυριολεκτική σημασία τους, παίρνουν συχνά και μια μεταφορική σημασία, μία διαφορετική δηλαδή, παραλλαγμένη σημασία, η οποία χαρακτηρίζεται από περισσότερη ζωντάνια.

Μεταφορικά χρησιμοποιούνται:

α) ουσιαστικά:	ὁ ποιμήν = ο βοσκός / μτφ. ο ηγεμόνας, ο στρατηγός τὸ ἔαρ = η άνοιξη /μτφ. η αρχή, το ξεκίνημα πράγματος
β) επίθετα:	μαλακός = μαλακός /μτφ. ήπιος, μειλίχιος, πράος
γ) ρήματα:	ἀνθέω, ἀνθῶ = ανθίζω /μτφ. ακμάζω στέγω = στεγάζω, σκεπάζω / μτφ. αντέχω, υποφέρω
δ) επιρρήματα:	βαρέως (= βαριά) /βαρέως φέρω τι = υπομένω κάτι με δυσκολία
ε) προθέσεις:	ἀμφί = και από τα δύο μέρη /μτφ. περίπου περί = ολόγυρα/ μτφ. περίπου.

Γ. Σύνταξη

Όπως διδαχθήκατε στην Α΄ Γυμνασίου, οι επαυξημένες προτάσεις πέραν των βασικών όρων περιέχουν και προσδιορισμούς.

Τα είδη των προσδιορισμών

Οι προσδιορισμοί διακρίνονται σε ονοματικούς, που προσδιορίζουν τους ονοματικούς όρους μιας πρότασης (Υ, Α, Κ), και σεεπιρρηματικούς, που προσδιορίζουν το ρήμα ή άλλα ρηματικά στοιχεία μιας πρότασης (απαρέμφατα και μετοχές), καθώς και άλλους επιρρηματικούς προσδιορισμούς.

προσδιορισμοί	ονοματικοί	κατηγορίες		είδη	παραδείγματα
		ομοιόπτωτοι		παράθεση	Κῦρος, ὁ Περσῶν βασιλεύς, τῷ ἀδελφῷ αὑτοῦ ἐμάχετο.
				επεξήγηση	Ὁ κοινὸς ἰατρός σε θεραπεύσει, χρόνος.
				επιθετικός	Μετεῖχομεν ὑμῖν ἱερῶν τῶν σεμνοτάτων.
				κατηγορηματικός	Πᾶσαν ὑμῖν τὴν ἀλήθειαν ἐρῶ (= θα πω).
		ετερόπτωτοι		σε γενική	Σωκράτης ἦν σοφώτατος Ἀθηναίων.
				σε δοτική	Σύμμαχοι Λακεδαιμονίοις ὑπάρχομεν.
				σε αιτιατική	Σκόπει πῶς ἂν βελτίων τήν ψυχήν γένοιο.
		μορφές		σημασίες	παραδείγματα
	επιρρηματικοί	α. επιρρήματα β. πλάγιες πτώσεις γ.επιρρηματικές μετοχές δ. δευτ. επιρρ. προτάσεις ε. εμπρόθετες φράσεις στ. απαρέμφατα ζ. επιρρ. κατηγορούμενα η. προληπτικά ή του αποτελέσματος κατηγορούμενα		τόπος	Ἐνταῦθα Κύρου βασίλεια (= ανάκτορα)ἦν.
				χρόνος	Τῇ πρώτῃ ἡμέρᾳ ἀφίκοντο ἐπὶ τὸν ποταμόν.
				τρόπος, μέσο, όργανο, συνοδεία	Πάτριον (= είναι πατροπαράδοτο) ἡμῖν ἐκ τῶν πόνων τὰς ἀρετὰς κτᾶσθαι.
				ποσό	Πόσου (= με ποια αμοιβή) διδάσκει Εὔηνος;
				αιτία, σκοπός, αποτέλεσμα	Λιμῷ ἀπέθανον (αιτία)
				αναφορά	Εὖ ἔχω τὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχήν.
				όρος ή προϋπόθεση	Ἔφασαν ἀποδώσειν τοὺς νεκρούς, ἐφ’ ᾧ(= υπό τον όρο) μὴ καίειν τὰς οἰκίας.
				εναντίωση, παραχώρηση	Εὐλαβοῦ (= να φυλάγεσαι από) τὰς διαβολάς, κἂν ψευδεῖς ὦσιν.
				βεβαίωση ή άρνηση	Οὐ γὰρ δὴ σύ γ’ ἦσθα ναυβάτης ἡμῖν.
				δισταγμός ή πιθανότητα	Ἴσως οὖν εἴποιμεν ἂν τοῦτο.

Ασκήσεις

http://users.sch.gr//ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/metafraseis%20b%20gym/b14xm.htm