ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. 14η ενότητα, Ένα άδικο παράπονο Μύθος του Αισώπου

Α. Κείμενο

Επεξεργασία - Μετάφραση Κειμένου:
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/metafraseis%20a%20gym/a14xm.htm

Ο αδύναμος νικά τον δυνατό (από βιβλίο μαθητή εμπλουτισμένο)

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL102/457/3003,12064/extras/texts/index_14/index_14_adynamos_dynatos.html

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας

ἄρχω [= αρχίζω, κυβερνώ, είμαι αρχηγός] θ. ἀρχ

http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/metafraseis%20a%20gym/a14xm.htm

Β2. Ετυμολογικά

  Παραγωγή επιθέτων

Παραγωγή επιθέτων από ρήματα (α΄ μέρος)

	Επίθετα παράγωγα από ρήματα είναι:
κυρίως ρηματικά επίθετα με καταλήξεις -τέος, -τος			άλλα επίθετα παράγωγα από ρήματα

Στον πίνακα που ακολουθεί εξετάζονται τα κυρίως ρηματικά επίθετα.

	Σημαίνουν:
ρηματικά επίθετα σε -τος	• ό,τι και η μετοχή παθητικού παρακειμένου του ρήματος από το οποίο παράγονται.    γράφω > γραπτός (= γραμμένος)
	• εκείνον που μπορεί να πάθει ό,τι σημαίνει το ρήμα από το οποίο παράγονται.    ἅπτομαι > ἁπτός (= αυτός που μπορεί να δεχτεί το άγγιγμα κάποιου)
	• εκείνον που αξίζει να πάθει ό,τι σημαίνει το ρήμα από το οποίο παράγονται.    θαυμάζω > θαυμαστός
	• ό,τι και η (ενεργητική ή παθητική) μετοχή ενεστώτα ή αορίστου του ρήματος από το οποίο παράγονται.    θνῄσκω > θνητός (= ὁ θνῄσκων),    πράττω > ἄπρακτος (= αυτός που δεν έπραξε)
ρηματικά επίθετα σε -τέος	• εκείνον που πρέπει να πάθει ό,τι σημαίνει το ρήμα από το οποίο παράγονται.    γράφω > γραπτέος (= αυτός που πρέπει να γραφεί)

Παρατήρηση

Τα κυρίως ρηματικά επίθετα γενικά είναι δευτερόκλιτα τρικατάληκτα π.χ. λυτός, λυτή, λυτόν. Όμως τα σύνθετα σε -τος είναι (προπαροξύτονα) δικατάληκτα, π.χ. ὁ/ἡ ἄλυτος, τὸ ἄλυτον.

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL102/457/3003,12064/extras/references/index_14_rimatika_epitheta/index_14_rimatika_epitheta.html

1. Γ΄ κλίση ουσιαστικών

α. Ακατάληκτα διπλόθεμα οδοντικόληκτα σε -ων (γεν. -οντος)

	ενικός αριθμός	πληθυντικός αριθμός
ονομ. γεν. δοτ. αιτ. κλητ.	ὁ γέρων τοῦ γέροντος τῷ γέροντι τὸν γέροντα (ὦ) γέρον	οἱ γέροντες τῶν γερόντων τοῖς γέρουσι (< γέροντ-σι) τοὺς γέροντας (ὦ) γέροντες

Παρατηρήσεις

1. Η κλητική ενικού σχηματίζεται χωρίς κατάληξη από το ασθενές (βραχύ) θέμα. Το -τ- αποβάλλεται, επειδή στην Αρχαία Ελληνική ληκτικά σύμφωνα είναι μόνο τα -ν, -ρ, -ς.
2. Σύμφωνα με τα ουσιαστικά αυτά κλίνεται το αρσενικό γένος των μετοχών ενεστώτα του ρ. εἰμί (ὤν, οὖσα, ὄν) και των βαρύτονων ρημάτων ενεργητικής φωνής (λύων, λύουσα, λῦον), καθώς και το αρσενικό γένος της μετοχής μέλλοντα των βαρύτονων ρημάτων ενεργητικής φωνής (λύσων, λύσουσα, λῦσον). Όμως οι μετοχές σχηματίζουν την κλητική ενικού όμοια με την ονομαστική (ὤν, λύων, λύσων). 

 http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL102/457/3003,12064/extras/references/index_14_metoxi_on/index_14_metoxi_on.html

β. Καταληκτικά μονόθεμα οδοντικόληκτα σε -ας (γεν. -αντος)

	ενικός αριθμός		πληθυντικός αριθμός
ονομ. γεν. δοτ. αιτ. κλητ.	ὁ γίγας τοῦ γίγαντος τῷ γίγαντι τὸν γίγαντα (ὦ) γίγαν	ὁ ἀνδριάς τοῦ ἀνδριάντος τῷ ἀνδριάντι τὸν ἀνδριάντα (ὦ) ἀνδριάς	οἱ γίγαντες τῶν γιγάντων τοῖς γίγασι (< γίγαντ-σι) τοὺς γίγαντας (ὦ) γίγαντες	οἱ ἀνδριάντες τῶν ἀνδριάντων τοῖς ἀνδριᾶσι (< ἀνδριάντ-σι) τοὺς ἀνδριάντας (ὦ) ἀνδριάντες

Παρατηρήσεις

1. Η κλητική ενικού στα βαρύτονα ουσιαστικά αυτής της κατηγορίας είναι ακατάληκτη (γίγαν). Το -τ- αποβάλλεται, επειδή στην Αρχαία Ελληνική ληκτικά σύμφωνα είναι μόνο τα -ν, -ρ, -ς.
2. Η κλητική ενικού στα οξύτονα ουσιαστικά αυτής της τάξης είναι όμοια με την ονομαστική (ἀνδριάς).
3. Σύμφωνα με τα ουσιαστικά αυτά κλίνεται το αρσενικό γένος της μετοχής αορίστου των βαρύτονων ρημάτων ενεργητικής φωνής (λύσας, λύσασα, λῦσαν). Όμως η μετοχή σχηματίζει την κλητική ενικού όμοια με την ονομαστική (λύσας).

 http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL102/457/3003,12064/extras/references/index_14_metoxi_as/index_14_metoxi_as.html

2. Οριστική ενεστώτα και μέλλοντα μέσης φωνής βαρύτονων ρημάτων

Στη μέση φωνή το α΄ ενικό πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα (όπως και στη ν.ε.) και του μέλλοντα λήγουν σε -μαι. Οι καταλήξεις της οριστικής ενεστώτα της μ.φ. στην α.ε. είναι περίπου οι ίδιες με τη ν.ε. (εκτός από το β΄ ενικό πρόσωπο).
Ο μέλλοντας έχει τις ίδιες καταλήξεις με τον ενεστώτα, μόνο που προστίθεται, όπως και στην ενεργητική φωνή (βλ. Ενότητα 5), ο χρονικός χαρακτήρας -σ- πριν από τις καταλήξεις.

οριστική ενεστώτα	οριστική μέλλοντα
λύ-ομαι λύ-ῃ (ή -ει) λύ-εται λυ-όμεθα λύ-εσθε λύ-ονται	λύ-σ- ομαι λύ-σ- ῃ (ή -ει) λύ-σ- εται λυ-σ-όμεθα λύ-σ-εσθε λύ-σ-ονται

Παρατηρήσεις

1. Η μέση φωνή του ενεστώτα και του μέλλοντα στην α.ε. δηλώνουν τόσο τη μέση όσο και την παθητική διάθεση. Στην α.ε. η μέση διάθεση δε δηλώνει απλώς ότι το υποκείμενο ενεργεί και ότι η ενέργεια γυρίζει στον εαυτό του (όπως στη ν.ε., π.χ. ντύνομαι), αλλά και ότι το υποκείμενο ενεργεί με αυξημένη προσωπική συμμετοχή ή ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ενέργειά του αυτή. Έτσι, πολλές φορές τύποι μέσης φωνής ενεστώτα και μέλλοντα αποδίδονται στη ν.ε. ενεργητικά:
       Οἱ Ἀθηναῖοι λύονται τὰς σπονδάς (= οι Αθηναίοι παραβιάζουν τη συνθήκη) καὶ προαιροῦνται μᾶλλον οὕτω κερδαίνειν (= προτιμούν περισσότερο έτσι να κερδίζουν).
       Ὁ παῖς λούεται.
2. Για τα αφωνόληκτα ρήματα ισχύουν όσα γνωρίζετε σχετικά με τον σχηματισμό της οριστικής του μέλλοντα της ενεργητικής φωνής.

3. Οριστική μέλλοντα ρήματος εἰμί

Ο μέλλοντας του ρ. εἰμὶ στην οριστική είναι ἔσομαι και παρουσιάζει τις ίδιες καταλήξεις με τον ενεστώτα και τον μέλλοντα μ.φ. των βαρύτονων ρημάτων.

ἔσομαι
ἔσῃ ή ἔσει
ἔσται
ἐσόμεθα
ἔσεσθε
ἔσονται

Ασκήσεις 

http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/metafraseis%20a%20gym/a14xm.htm