ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ: Ενότητα 16η: Μεγαλόψυχη στάση

Γ1. Γραμματική

1. Προστακτική βαρύτονων ρημάτων μέσης φωνής

Όπως και στην ενεργητική φωνη, προστακτική διαθέτουν μόνο ο ενεστώτας, ο αόριστος και ο παρακείμενος.

Σχηματισμός και κλίση προστακτικής ενεστώτα, αορίστου και παρακειμένου μέσης φωνής

Προστακτική ενεστώτα ––– λύ-ου λυ-έσθω ––– λύ-εσθε λυ-έσθων ή λυ-έσθωσαν

Προστακτική αορίστου ––– λῦ-σ-αι λυ-σ-άσθω ––– λύ-σ-ασθε  λυ-σ-άσθων ή λυ-σ-άσθωσαν

Προστακτική παρακειμένου ––– λέλυ-σο λελύ-σθω ––– λέλυ-σθε λελύ-σθων ή λελύ-σθωσαν

Παρατηρήσεις

1. Η προστακτική αορίστου, όπως η υποτακτική και η ευκτική, δεν παίρνει αύξηση.
2. Τα αφωνόληκτα ρήματα σχηματίζουν την προστακτική αορίστου με τις γνωστές αλλαγές στο θέμα τους.
   π.χ. πράττομαι → πρᾶξαι, σκοπέω, -ῶ → σκέψαι (< ἐσκεψάμην), σῴζομαι → σῶσαι.
3. Η προστακτική παρακειμένου διατηρεί τον αναδιπλασιασμό.
4. Για τον σχηματισμό και την κλίση της προστακτικής παρακειμένου μέσης φωνής των αφωνόληκτων ρημάτων χρησιμοποιούμε τις καταλήξεις του παραπάνω πίνακα, αλλά το θέμα των ρημάτων αυτών μεταβάλλεται, όπως και στην οριστική του ίδιου χρόνου. Ακολουθεί η ενδεικτική κλίση της προστακτικής παρακειμένου μέσης φωνής των ρ. πράττομαι, γράφομαι και κομίζομαι:

   	ουρανικόληκτα (ρ. πράττομαι)	χειλικόληκτα (ρ. γράφομαι)	οδοντικόληκτα (ρ. κομίζομαι)
   β΄ εν.	πέπραξο	γέγραψο	κεκόμισο
   γ΄ εν.	πεπράχθω	γεγράφθω	κεκομίσθω
   β΄ πληθ.	πέπραχθε	γέγραφθε	κεκόμισθε
   γ΄ πληθ	πεπράχθων ή πεπράχθωσαν	γεγράφθων ή γεγράφθωσαν	κεκομίσθων ή κεκομίσθωσαν

   
   
   
   2. Οι κτητικές αντωνυμίες
   Όπως και στη ν.ε., οι κτητικές αντωνυμίες, που φανερώνουν σε ποιόν ανήκει κάτι, αναφέρονται σε έναν ή περισσότερους κτήτορες. Κλίνονται σαν τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα (χωρίς κλητική, όπως όλες οι αντωνυμίες εκτός από τη δεικτική οὗτος, αὕτη, τοῦτο).

   για έναν κτήτορα
   α΄ πρόσωπο	β΄ πρόσωπο	γ΄ πρόσωπο
   ἐμός, ἐμή, ἐμόν (= δικός μου, δική μου, δικό μου)·	σός, σή, σόν (= δικός σου, δική σου, δικό σου)·	ἑός, ἑή, ἑόν (= δικός του, δική του, δικό του).
   για πολλούς κτήτορες
   α΄ πρόσωπο	β΄ πρόσωπο	γ΄ πρόσωπο
   ἡμέτερος, ἡμετέρα, ἡμέτερον (= δικός μας, δική μας, δικό μας)·	ὑμέτερος, ὑμετέρα, ὑμέτερον (= δικός σας, δική σας, δικό σας)·	σφέτερος, σφετέρα, σφέτερον (= δικός τους, δική τους, δικό τους).

   
   
Γ2. Σύνταξη

Ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί
Οι ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί προσδιορίζουν ονοματικούς όρους σε μια επαυξημένη πρόταση, αλλά, αντίθετα από ό,τι συμβαίνει με τους ομοιόπτωτους, δε βρίσκονται στο ίδιο γένος, αριθμό και πτώση με αυτούς. Ως ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί λειτουργούν οι πλάγιες πτώσεις (γενική, δοτική και αιτιατική).

ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί σε γενική

κτητική: Δηλώνει τον κτήτορα του ονοματικού όρου τον οποίο προσδιορίζει. π.χ. Ἡ ἀρετὴ τῶν Σπαρτιατῶν ὁμολογουμένη ἐστίν. του δημιουργού: Δηλώνει τον δημιουργό του ονοματικού όρου τον οποίο προσδιορίζει. π.χ. τὰ ἔπη τοῦ Ὁμήρου. διαιρετική: Δηλώνει το σύνολο στο οποίο ανήκει ή από το οποίο προέρχεται ο ονοματικός όρος τον οποίο προσδιορίζει. π.χ. Τῷ ἡμίσει τοῦ δόρατος ἐμάχετο. της ύλης: Δηλώνει το υλικό από το οποίο είναι κατάσκευασμένος ο ονοματικός όρος τον οποίο προσδιορίζει. π.χ. ξίφος σιδήρου. του περιεχομένου: Δηλώνει το περιεχόμενο του ονοματικού όρου τον οποίο προσδιορίζει, ο οποίος είναι συνήθως μια περιληπτική έννοια. π.χ. ταμιεῖον (= αποθήκη) σίτου. της ιδιότητας: Δηλώνει συνήθως μέγεθος, ηλικία, κοινωνική τάξη και συνοδεύεται από αριθμητικό. π.χ. Ἐνταῦθα δὴ προσάγουσιν τῷ βασιλεῖ παῖδα καλὸν ὀκτὼ ἐτῶν. της αξίας: Δηλώνει την αξία του ονοματικού όρου τον οποίο προσδιορίζει. Συντάσσεται συνήθως με επίθετα όπως: ἄξιος, ἀνάξιος, ὠνητός. π.χ. Τἀκείνοις πεπραγμένα ἄξια θανάτου ἐστί. της αιτίας: Δηλώνει την αιτία της οποίας αποτέλεσμα είναι ο ονοματικός όρος τον οποίο προσδιορίζει. Συντάσσεται συνήθως με επίθετα όπως: αἴτιος, ὑπεύθυνος, ἔνοχος, εὐδαίμων. π.χ. Τούτων αἴτιος Χαιρεφῶν ἐστι. συγκριτική: Συντάσσεται με συγκριτικό βαθμό επιθέτου ή επιρρήματος και δηλώνει το πρόσωπο ή το πράγμα με το οποίο συγκρίνεται ο ονοματικός όρος τον οποίο προσδιορίζει. π.χ. Μὴ τοίνυν ὑμεῖς χείρους γένησθε Φιλίππου. αντικειμενική / υποκειμενική: Συντάσσεται με ουσιαστικά και επίθετα και δηλώνει το αντικείμενο ή το υποκείμενο της ενέργειας την οποία εκφράζει το ομόρριζο με αυτά τα ονόματα ρήμα (συνήθως τέτοια ονόματα σημαίνουν: μνήμη, φροντίδα, συμμετοχή, εμπειρία, εξουσία και τα αντίθετά τους). π.χ. Μιμηταὶ τῶν προγόνων βουλόμεθα γενέσθαι: γενική αντικειμενική Ἔριδες θεῶν πράγματα παρέχουσι (= προκαλούν βάσανα) βροτοῖς (= στους θνητούς): γενική υποκειμενική




ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί σε δοτική

της αναφοράς: Δηλώνει σε τι αναφέρεται ο ονοματικός όρος τον οποίο προσδιορίζει. π.χ. Οἱ Ἀθηναῖοι ὁπλῖται ἐρρωμενέστατοι ταῖς ψυχαῖς ἦσαν. αντικειμενική: Συντάσσεται με ουσιαστικά και επίθετα που συγγενεύουν ετυμολογικά με ρήματα που παίρνουν το αντικείμενό τους σε δοτική, όπως αυτά που σημαίνουν: ομοιότητα, ωφέλεια, φιλία, υποταγή και τα αντίθετά τους. π.χ. Οἱ πονηροὶ ἀλλήλοις ὅμοιοί εἰσιν. (Οἱ πονηροὶ ὁμοιάζουσιν ἀλλήλοις.)




ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί σε αιτιατική

της αναφοράς: Δηλώνει σε τι αναφέρεται ο ονοματικός όρος τον οποίο προσδιορίζει. π.χ. Κῦρος ἦν ἀγαθὸς τὰ πολεμικά.



Παρατήρηση
Για τη διάκριση της γενικής υποκειμενικής / αντικειμενικής τρέπουμε την προσδιοριζόμενη λέξη σε ομόρριζο ρήμα σύμφωνα με το νόημα και παρατηρούμε εάν το πρόσωπο ή το πράγμα που βρίσκεται σε γενική ενεργεί ή δέχεται ενέργεια,
π.χ. Μιμηταί τῶν προγόνων βουλόμεθα γενέσθαι > Μιμούμεθα τοὺς προγόνους (αντικείμενο) → γενική αντικειμενική.
Ἔριδες θεῶν πράγματα παρέχουσι βροτοῖς > Οἱ θεοί ἐρίζουσι (υποκείμενο) → γενική υποκειμενική.
Οἱ πονηροὶ ἀλλήλοις ὅμοιοί εἰσιν > → δοτική αντικειμενική.


Ασκήσεις
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/metafraseis%20b%20gym/b16xm.htm