ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. 12η ενότητα, Αθήνα και Ατλαντίδα

Τοιχογραφία από το Ακρωτήρι της Θήρας που εικονίζει νηοπομπή (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας

)

Α. Κείμενο

Επεξεργασία Κειμένου - Μετάφραση:
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/metafraseis%20a%20gym/a12xm.htm

http://www.gkonstantinou.com/school_work/enotita12/enotita12.html

Πλατωνικοί διάλογοι για την Ατλαντίδα
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL102/457/3003,12062/extras/texts/index_12_platoniki_atlantida/index_12_platoniki_atlantida.html

Ο μύθος της Ατλαντίδας

http://www.geo.auth.gr/765/6_santorini/67_atlantis.htm

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας

κρατέω, κρατῶ [= 1. είμαι ισχυρός, έχω την εξουσία, 2. επικρατώ] < κράτος [= (α.ε.) η ισχύς, η δύναμη, (ν.ε.) η χώρα]

http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/metafraseis%20a%20gym/a12xm.htm

Β2. Ετυμολογικά

Παραγωγή επιθέτων

Παραγωγή επιθέτων από ουσιαστικά (α΄ μέρος)

Καταλήξεις επιθέτων τα οποία σημαίνουν: α) αυτόν που ανήκει σε εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη ή έχει σχέση με αυτό -ιος (-αιος, -ειος, -οιος, -ώιος > ῷος)    οὐράν-ιος < οὐρανός    ἀναγκ-αῖος < ἀνάγκη    τέλ-ειος < τέλος    παντ-οῖος < πᾶς    πατρ-ῷος < πατήρ -κός (-ακός, -ικός, -υκός, -εικός)    Κορινθι-ακός < Κορίνθιος    φυσ-ικός < φύσις    ἁλ-υκός (= αλμυρός) < ἅλς    κεραμ-εικός < κεραμεύς
		γ) τον κατάλληλο για εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη -(ι)μος    νόμ-ιμος < νόμος
	β) ύλη ή (σπάνια) χρώμα -οῦς (< -εος)    ἀργυρ-οῦς < ἄργυρος -ινος    λίθ-ινος < λίθος

Παρατήρηση

Σε -ειος (και όχι σε -ιος) λήγουν κανονικά τα επίθετα που παράγονται από ονόματα προσώπων ή ζώων, π.χ. κύκνειος < κύκνος.

Γ1. Γραμματική

Γ΄ κλίση ουσιαστικών

Στη γ΄ κλίση ανήκουν ουσιαστικά και των τριών γενών. Διακρίνονται στις εξής κατηγορίες:

α. Κατηγορίες ουσιαστικών γ΄ κλίσης

β. Οι καταλήξεις των ουσιαστικών γ΄ κλίσης

	αρσενικά και θηλυκά		ουδέτερα
	ενικός αριθμός	πληθυντικός αριθμός	ενικός αριθμός	πληθυντικός αριθμός
ονομ. γεν. δοτ. αιτ. κλητ.	-ς ή – -ος ή -ως -ι -α ή -ν -ς ή –	-ες -ων -σι(ν) -ας ή -ς -ες	– -ος ή -ως -ι – –	-α -ων -σι(ν) -α -α

γ. Καταληκτικά διπλόθεμα φωνηεντόληκτα σε -ις (γεν. -εως)

Τα ουσιαστικά αυτής της κατηγορίας χαρακτηρίζονται διπλόθεμα, γιατί παρουσιάζουν ένα θέμα σε -ι (στην ονομ., αιτ. και κλητ. ενικού) και ένα σε -ε (στη γεν. και δοτ. ενικού και σε όλο τον πληθυντικό), π.χ. ονομ. εν. πρᾶξι-ς, αιτ. εν. πρᾶξι-ν, δοτ. πληθ. πράξε-σι.

	ενικός αριθμός	πληθυντικός αριθμός
ονομ. γεν. δοτ. αιτ. κλητ.	ἡ δύναμις τῆς δυνάμεως τῇ δυνάμει τὴν δύναμιν (ὦ) δύναμι	αἱ δυνάμεις τῶν δυνάμεων ταῖς δυνάμεσι(ν) τὰς δυνάμεις (ὦ) δυνάμεις

Παρατηρήσεις

1. Στη γενική ενικού η κατάληξη είναι -ως. Τονίζονται στη γενική ενικού και πληθυντικού στην προπαραλήγουσα, μολονότι η λήγουσα είναι μακρά. Αυτό οφείλεται στο ότι ο αρχικός τύπος γενικής ενικού είχε θέμα σε -η- (δυνάμηος). Αργότερα με αντιμεταχώρηση[1] προέκυψε ο τύπος δυνάμεως. Αυτό δεν επηρέασε τον τονισμό της λέξης.
2. Η κλητική ενικού είναι ακατάληκτη.
3. Τα δίχρονα φωνήεντα στις καταλήξεις των ουσιαστικών της γ΄ κλίσης είναι βραχέα.

δ. Καταληκτικά μονόθεμα φωνηεντόληκτα σε -εύς (γεν. -έως)

	ενικός αριθμός	πληθυντικός αριθμός
ονομ. γεν. δοτ. αιτ. κλητ.	ὁ ἱππεύς τοῦ ἱππέως τῷ ἱππεῖ τὸν ἱππέα (ὦ) ἱππεῦ	οἱ ἱππεῖς (< ἱππέες) τῶν ἱππέων τοῖς ἱππεῦσι(ν) τοὺς ἱππέας (ὦ) ἱππεῖς (< ἱππέες)

Παρατηρήσεις

1. To -υ- αποβάλλεται, όταν ακολουθεί φωνήεν στην κατάληξη.
2. Στη δοτική ενικού το -ε- του θέματος συναιρείται με το -ι της κατάληξης σε -ει.
3. Η κλητική ενικού είναι ακατάληκτη.

ε. Ουδέτερα ακατάληκτα μονόθεμα οδοντικόληκτα σε -α (γεν. -ατος)

	ενικός αριθμός	πληθυντικός αριθμός
ονομ. γεν. δοτ. αιτ. κλητ.	τὸ σῆμα τοῦ σήματος τῷ σήματι τὸ σῆμα (ὦ) σῆμα	τὰ σήματα τῶν σημάτων τοῖς σήμασι (< σήματ-σι) τὰ σήματα (ὦ) σήματα

Παρατήρηση

Η ονομαστική, αιτιατική και κλητική ενικού σχηματίζονται από το θέμα χωρίς κατάληξη (σηματ-). Το -τ- αποβάλλεται, επειδή στην Ελληνική ληκτικά σύμφωνα είναι μόνο τα -ν, -ρ, -ς. Από την αποβολή αυτή εξηγείται η φαινομενική ύπαρξη δύο θεμάτων.

Γ2. Σύνταξη

Τα είδη των προτάσεων ως προς τους όρους τους

Απλές
Έχουν μόνο τους βασικούς όρους.    Τίς δ’ οὐκ ἂν ἀθυμήσειεν; (υποκείμενο και ρήμα)    Σὺ Ἕλλην εἶ. (Υποκείμενο, ρήμα και κατηγορούμενο)    Συνέμειξαν (= συγκρούστηκαν) οἱ Μακεδόνες τοῖς Πέρσαις. (Υποκείμενο, ρήμα και αντικείμενο)    Οὐ τοῦτο ἐρωτῶ σε. (Υποκείμενο, ρήμα και δύο διαφορετικά αντικείμενα)    Ἀθηναῖοι στρατηγὸν εἵλοντο (= εξέλεξαν) Περικλέα. (Υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο και κατηγορούμενο)
Σύνθετες
Έχουν περισσότερα από ένα υποκείμενα, αντικείμενα ή κατηγορούμενα, που συνδέονται μεταξύ τους με σύνδεσμο ή χωρίζονται με κόμμα.    Κάστωρ καὶ Πολυδεύκης ἀθάνατοι ἐγένοντο. (Δύο υποκείμενα)    Σοφὸς καὶ θεῖος ὁ ἀνήρ ἐστι. (Δύο κατηγορούμενα)    Λακεδαιμόνιοι τά τε μακρὰ τείχη καὶ τὸν Πειραιᾶ κατέλαβον. (Δύο αντικείμενα)
Ελλειπτικές
Παραλείπεται κάποιος ή κάποιοι βασικοί όροι τους (ως ευκόλως εννοούμενοι).    Πολὺ δ’ ἂν ἔτι πλείω χάριν ἔχοι. (Παραλείπεται το υποκείμενο Εὐαγόρας)    Τούτων δ’ αἴτιος ὁ φθόνος. (Παραλείπεται το ρ. ἐστί)
Επαυξημένες
Εκτός από τους κύριους όρους έχουν και προσδιορισμούς, δηλ. όρους που διευκρινίζουν και συμπληρώνουν τους κύριους όρους τους.    Εἴ τις δυνηθείη περὶ τῶν ἐπιτηδευμάτων καὶ τῶν κινδύνων αὐτοῦ ἀξίως εἰπεῖν.    Οὕτω γάρ τινες δυσκόλως πεφύκασιν. Ασκήσεις

http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/metafraseis%20a%20gym/a12xm.htm

Κι ένα τραγουδάκι:
Ακροβατώ σαν ηλιαχτίδα,
μα σε φοβάμαι σαν Ατλαντίδα